Της Ελένης Κριτσιδήμα.
Σήμερα, αρχή της Σαρακοστής. Σήμερα, η Καθαρά Δευτέρα
Στον Πόντο, σαν σήμερα, κάθε σήμερα, ξεκινούσε η περίοδος της αυστηρής νηστείας. Αχάραγα, οι κυράδες σηκωνόντουσαν και το πρώτο που έκαναν ήταν να φάνε ένα αυγό. Ναι, αυγό. “Με τ’ ωβόν εβούλωσά το, με τ’ ωβόν θ’ ανοίγ’ ατο”, έλεγαν. “Με το αυγό το βούλωσα με το αυγό θα το ανοίξω”, στα νέα ελληνικά και εννοούσαν πως θα ξανά έτρωγαν το Πάσχα, πρώτα, ένα κόκκινο αυγό. Όποιος δεν ήταν εγκρατής, όποιος δεν νήστευε… θεωρούνταν – όχι μόνο ασεβής αλλά και- παραδομένος στα πάθη του.
Ο Ποντιακός Ελληνισμός με τα ήθη και τα έθιμά του, την προσήλωσή του σε αυτά, αποδείκνυε τη σκληροτράχηλη φύση του, όπως και τη βαθιά πίστη του στο Θεό.
Η Νηστεία ήταν ιεροτελεστική και σκοπό είχε την κάθαρση σώματος, νου και ψυχής. Ήταν, δε, τόσο μεγαλειώδης ως πράξη στο σύνολό της, που πρώτοι ευνοούμενοι από αυτήν ήταν οι Τούρκοι.
Τούρκες φτωχές γύρναγαν στις γειτονιές, περιμένοντας να βγουν οι Πόντιες για να τους δώσουν όσα φαγητά, γλυκίσματα, πίτες είχαν περισσέψει από τις προηγούμενες μέρες. «Κόγκσου, αρτούχ ‘μαρτούχ γιόκμου;» φώναζαν μόλις έβλεπαν μια Χριστιανή. Δηλαδή, “Περισσέυματα – ξεπερισσεύματα τέλείωσαν, γειτόνισσα;”. «Οσήμερον οι τουρκάντ’ θα εφτάνε μπαϊράμ» σχολίαζαν οι “δικές μας”, εννοώντας πως οι Τούρκοι, οι αλλόθρησκοι, με τόσα φαγιά, θα έκαναν γιορτή.
Ο τρανόν η Σαρακοστή!
Η Μεγάλη Σαρακοστή, ξεκινούσε με τη Σαχτοδευτέρα. Σαχτοδευτέρα, κι όχι Καθαρά Δευτέρα, επειδή οι Πόντιες με σαχτάρ (στάχτη) έφτιαχναν κατενήν (σταχτόνερο) και καθάριζαν σχολαστικά όλα τα οικιακά σκεύη, μαχαίρια, ξύλα κοπής, ακόμη και τα τραπέζια, ώστε να μην υπάρξει υπόλειμμα λίπους που θα κατέστρεφε τη νηστεία τους. Διασφάλιζαν, με άλλα λόγια, πως δεν θα υφίσταντο ούτε δικαιολογία για τη μη τήρηση της αποχής από τα αρτύσιμα. Προνοούσαν…
Καθώς τα περισσότερα είδη τα είχαν διπλά κι ανάμεσά τους ήταν αυτά που φύλαγαν τυριά, καϊμάκι και τον πάγο για τα κρέατα… η διαδικασία ήταν επίπονη, διαρκούσε μέρα ολόκληρη και στο τέλος της, τα χέρια των νοικοκυράδων ήταν (το λιγότερο) πρησμένα.
Ναι. Η πρώτη μέρα της Νηστείας δεν ήταν πανηγύρι, ούτε καν χαρά. Ήταν η αρχή της πορείας προς την κάθαρση και ξεκινούσε με αυτοθυσία, κόπο και προσωπική, σκληρή εργασία.
Από την αυστηρότητα των καλομανάδων (γιαγιάδων) δεν γλίτωναν ούτε τα παιδιά. Αχ, αυτές οι καλομανάδες… αμείλικτες ως προς την αφοσίωση στην Πίστη , επιστράτευαν ένα “τέρας”, τον Κουκαρά, για να λιγοψυχούν τα παιδιά και να μην υποκύπτουν σε γευστικά παραπτώματα.
Κι ήταν τόσο ευρηματικές που κατάφερναν ένα κρεμμύδι με εφτά φτερά, κρεμασμένο από το ταβάνι, να μοιάζει στα παιδικά μάτια με πλάσμα ύπουλο, κακό. Όταν τα παιδιά ξυπνούσαν, τη Σαχτοδευτέρα, έβρισκαν τον Κουκαρά να δεσπόζει και ένιωθαν φόβο, καθώς πίστευαν πως αν έτρωγαν κάτι που δεν έπρεπε, θα έτρωγε αυτός εκείνα.
Εφτά τα φτερά του, όσες και οι εβδομάδες της νηστείας. Κάθε εβδομάδα που περνούσε, έχανε κι ένα φτερό ο Κουκαράς, μέχρι που το Μεγάλο Σάββατο πέθαινε ξεπουπουλιασμένος και πλέον -άνευ φόβου- μικροί, μεγάλοι μπορούσαν να φάνε.
Ένα άλλο έθιμο που μαρτυρά την εγκράτεια εκείνων των ανθρώπων (και δη των γυναικών) ήταν το Θοδώρισμα. Για τρεις μέρες, από τη Σαχτοδευτέρα, οι ηλικιωμένες δεν έτρωγαν και δεν έπιναν καν νερό. Γνώριζαν πως πλησιάζοντας στο τέλος, όφειλαν να έχουν μετανοήσει και μόνο οι ίδιες ήξεραν για πόσα και τί….
“Αν μπορώ να μη φάω και να μην πιω, τότε -σίγουρα- μπορώ και να μην σκεφτώ κακό για άλλον άνθρωπο” έλεγε η γιαγιά μου.
“Νίψον ανομήματα μη μόναν όψιν” αναφέρει η επιγραφή στην Αγιά Σοφιά. Αυτό έκαναν και οι Πόντιες, έπλεναν το νοικοκυριό τους, ξέπλεναν τις αμαρτίες τους και πάσχιζαν – υποβάλλοντας εαυτούς σε εγκράτεια- να μην υποπέσουν σε άλλες.
Χθες, ανοιχτά της Λέσβου, το Λιμενικό διέσωσε μια βάρκα με παιδιά στην πλειοψηφία των επιβαινόντων. Οι κάτοικοι έκαναν μια ανθρώπινη, αποτρεπτική αλυσίδα στο λιμάνι. Μια γυναίκα πρωτοστατούσε. Κόμπος στο στομάχι τα λόγια της, οι φωνές της, οι εκφράσεις της για τα μωρά. Ντροπιαστικές εικόνες αποτυπώθηκαν στις κάμερες.
Λυγισμένοι και παραδομένοι στα δικά τους πάθη, με μυαλό θολωμένο από τα -μέχρι τώρα- βιώματά τους, λέρωσαν τα στόματα τους με ύβρεις, προπηλάκισαν τον εκπρόσωπο της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ. Ξέχασαν πως πρώτα εμάς οφείλουμε να χαλιναγωγούμε, εξαγνίζοντας τις σκέψεις μας.
Απώλεσαν το νόημα της μέρας που θα ακολουθούσε. Την ίδια ώρα, συζητήσεις φουντώνουν, παντού. Ο ρατσισμός και ο πανικός “κλέβουν έδαφος”, μάταια.
Η Σαχτοδευτέρα ή Καθαρά Δευτέρα (πείτε την, όπως προτιμάτε) προϋποθέτει και συνιστά (ταυτόχρονα) ψυχραιμία (σύνθετη λέξη: ψυχρός + αίμα)… για την κάθαρση από τις τοξίνες του σώματος, του μυαλού και της καρδιάς. Ένα “αυγό” για να βουλώσει το στόμα πάντα θα χρειάζεται, η καθαρότητα θα επιβάλλει -εις το διηνεκές- τον προσωπικό μόχθο, το Θοδώρισμα, αυτογνωσία και ο Κουκαράς δεν θα γίνει ποτέ αυτό που φαντάζει στα αθώα μάτια των παιδιών.
Καλή Σαρακοστή.
Υ.γ. Αυτή τη στιγμή, στον Έβρο παίζονται όλα για όλα. Η κυβέρνηση χειρίζεται την κατάσταση με πυγμή και σοβαρότητα. Δικές μας ακρότητες και πρωτοβουλίες μόνο να βλάψουν είναι ικανές.
