- Λίγο να ξεκαθαρίσουμε πως δεν κρίνεται αυτομάτως μειωμένη η επήρεια, γιατί η φύση των δικαιωμάτων των νησιών επί των ειδών των θαλάσσιων ζωνών¹ αναγνωρίζεται κατά την πληρότητά τους, όπως ορίζει η Σύμβαση του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS 1982).
Εκείνο που προσδιορίζουν πάντοτε οι διμερείς συνθήκες και ακόμα περισσότερο οι αποφάσεις των διεθνών δικαιοδοτικών οργάνων² είναι η έκταση του δικαιώματος που αποκτά ένα νησί συγκρινόμενη με την έκταση του ίδιου δικαιώματος της ηπειρωτικής ακτής.
Όταν κατά την οριοθέτηση της μέσης γραμμής απ’ τις δύο ακτές, δηλαδή της γραμμής ίσης απόστασης που βρίσκεται στο μέσον της θάλασσας απ’ τις δύο αντικείμενες ακτές — εδώ μια ηπειρωτική και μία νησιωτική — διαπιστώνεται πως δεν εκλήφθηκε η νησιωτική ακτή ως ισότιμη προς την ηπειρωτική για τη χάραξη αυτής της γραμμής στο ακριβές μέσον, τότε μιλάμε για μειωμένη επήρεια αλλά μονάχα πάνω στη χάραξη της γραμμής οριοθέτησης, κι όχι στην ίδια τη φύση του δικαιώματος, δηλαδή στο είδος της θαλάσσιας ζώνης στην οποία το νησί αποκτά πρόσβαση με την οριοθέτηση.
Ακόμα πιο λιανά, αναγνωρίζονται μεν οι τριών λογιών ζώνες στο νησί, απλά σε μικρότερη φυσική έκταση συγκριτικά προς την αντικείμενη ηπειρωτική ακτή, όπως είθισται στη νομολογία των δικαιοδοτικών οργάνων, βάσει των μεθοδολογιών που το κάθε δικαστήριο ή διαιτητικό συμβούλιο διαμορφώνει και χρησιμοποιεί. Αναζητήστε στο σχετικό μου άρθρο στο MeaCulpa.gr την ανάλυση για τη νομολογία.
Εν προκειμένω, μιλώντας στην πρωινή ενημερωτική εκπομπή Newsroom του ΣΚΑΪ (07/11/2020) στις 11.05, ο κ. Δένδιας αποκάλυψε πως η αναλογία ορίστηκε σε 45-55% υπέρ της αντικείμενης ηπειρωτικής ακτής της Αιγύπτου — όπως είθισται σε πολλά απ’ τα καλά σενάρια της νομολογίας για τα νησιά.
Ας είμαστε πραγματιστές, η Συμφωνία συνήφθη υπό επείγουσες περιστάσεις καί για τις δύο χώρες (η Αίγυπτος προετοιμάζεται για στρατιωτική επέμβαση στη Λιβύη, και υποχώρησε απ’ το αρχικό της 40-60% που πρότεινε, απορρίπτοντας μάλιστα ακόμα καλύτερη για κείνην πρόταση εκ μέρους της Τουρκίας) και είναι μια ομαλή διευθέτηση που δεν καταστρατηγεί και δεν προσκρούει πάνω στις συνήθεις ποσοστώσεις που θα λαμβάναμε και από ‘να διεθνές δικαιοδοτικό όργανο.
Συνάμα, σύμφωνα με την προρρηθείσα UNCLOS 1982, οι ρυθμίσεις που αυτή προβλέπει ισχύουν ως εθιμικό δίκαιο ακόμα και για τις χώρες που *δεν* την έχουν υπογράψει, επικυρώσει, ή αναγνωρίσει (βλ. Τουρκία), και προς τούτο απευθύνεται η ρητή διαβεβαίωση του κ. Δένδια πως η συμφωνία Ελλάδας – Αιγύπτου διέπεται από τις ρυθμίσεις της Σύμβασης. Δηλαδή, εφόσον η Συμφωνία ακολουθεί το πλαίσιο της Σύμβασης, Turkey can go pound sand.
- Τί προκύπτει όταν δύο μνημόνια οριοθέτησης μοιάζουν ν’ αλληλοεξουδετερώνονται;
Κρίνεται η νομιμότητά τους κατά την συμμόρφωσή τους προς την UNCLOS 1982, συγκρίνεται η εγκυρότητά τους, και εάν είναι έγκυρα καί τα δύο, τότε στέλνονται από κάποιο συμβαλλόμενο μέρος ή μέρη σε διαιτησία, πράξη που δεν αναμένουμε απ’ την Τουρκία, αφού απέχει απ’ την προσφυγή σε διεθνή δικαιοδοτικά όργανα κα προτιμά την επιβολή της ισχύος της με ίδια μέσα. Το δε τουρκολιβυκό μνημόνιο είναι πολλαπλώς διαβλητό, άκυρο, και ανίσχυρο.
- Τί αναμένουμε;
Τουρκική κλιμάκωση στα όρια της νομιμότητας για την ίδια, βλ. NAVTEX ασκήσεων 10-11 Αυγούστου με αληθινά πυρά στη ζώνη του Καστελλόριζου. Επιπλέον, η χθεσινή συνάντηση (06 Ιουλίου 2020) Τσαβούσογλου – Σάραζ στη Λιβύη, παρισταμένου του υπ. Εξ. της Μάλτας³, αποσκοπούσε σ’ έναν βαθμό στο να καθοδηγήσει τον Σάραζ να προβεί μέσα στο επόμενο δεκαήμερο σε παραχώρηση θαλάσσιων οικοπέδων σε πετρελαϊκές εταιρείες που ήδη δραστηριοποιούνται στην περιοχή (ΕΝΙ, TOTAL, BP, EXXON, τουρκική TPAO). Αυτά θα εφάπτονται στην ή θα επικαλύπτουν την ελληνο-λιβυκή μέση γραμμή, ώστε να προκαλέσουν πονοκέφαλο.
- Τί πρέπει να κάνουμε;
Να επικυρώσει η Βουλή των Ελλήνων τη Συμφωνία σύντομα, το αργότερο μέσα στη βδομάδα, και να την στείλουμε το συντομότερο για πρωτοκόλληση στον ΟΗΕ. Η Αίγυπτος θ’ αργήσει περίπου ένα δίμηνο, διότι έχει εκλογές αυτό το Σαββατοκύριακο για τη Γερουσία της. Η Συμφωνία με την Ιταλία επίσης αργεί να εγκριθεί απ’ τη Ρώμη, γιατί θα περάσει από μιαν ειδική τεχνική επιτροπή για αξιολόγηση. Προς το παρόν, ας προσεγγίσουμε κάποιο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας που θα διέθετε ευήκοον ους και πρόθυμη χείρα — κοιτάζω εσένα, Γαλλία — για να κρατήσει μπλοκαρισμένη κάθε απόπειρα να πρωτοκολληθεί το τουρκολιβυκό μνημόνιο.
Παράλληλα, να καλέσουμε την Κύπρο και την Αίγυπτο σε τριμερή Συμφωνία για το κομμάτι που απέμεινε: τη ζώνη εκείθεν Κάσου-Καρπάθου-Ρόδου, που εκτείνεται ανατολικά του 28ου μεσημβρινού και πιάνει το Σύμπλεγμα της Μεγίστης, και που ενώνει τις ΑΟΖ Ελλάδας και Κύπρου. Η Αίγυπτος πρέπει να δει πως θα ωφεληθεί εάν κάνει πίσω στις ανεδαφικές της αξιώσεις για μηδενική επήρεια του Καστελλόριζου στην έκταση των δικαιωμάτων του επί των θαλασσίων ζωνών. Η Κύπρος να κόψει το δούλεμα της αδυνασίας και να βάλει πλάτη. Εχθές υπέγραψε συμφωνία με Γαλλία: αλλού κι αλλού ξέρει να κινείται διπλωματικά.
Κοντά σ’ αυτά, να εξακολουθήσουμε να τροφοδοτούμε θετικά την Αίγυπτο, διότι όσο εκείνη δεν επικυρώνει διαδικαστικά την Συμφωνία, αυτή μπορεί να ανατραπεί από ενδεχόμενη τουρκοαιγυπτιακή μελλοντική συμφωνία, που θα διευθετούσε και το ζήτημα του χώρου μεταξύ 28ου μεσημβρινού και Κύπρου. Απευκταίο σενάριο, όμως έτσι είναι η διεθνής πολιτική. Προς το παρόν μπορούμε να δεχθούμε πως η Αιγυπτος έδειξε ποιόν απ’ τους δύο προτιμά για εταίρο: την Ελληνική και Κυπριακή πλευρά έναντι του αρπακτικού Ερντογάν που απλώνει το χέρι της επιρροής του πάνω στο μουσουλμανικό φρόνημα του αιγυπτιακού λαού ωσάν Χαλίφης. Κανείς γάιδαρος δεν παραμένει δεμένος για πολύ, γιατί μασουλάει το σχοινί, οπότε το σχοινί πρέπει να ενισχυθεί.
Παρομοίως, να εξακολουθήσουμε να πλέκουμε το δίκτυο των διμερών συμφωνιών με τις γειτονικές χώρες της Ανατολικής Μεσογείου, όπως είναι η πάγια συμβουλή μου σε άρθρα και ραδιοφωνικές τοποθετήσεις, γιατί ενισχύουν τη σταθερότητα στην παρουσία μας στην εγγύς διεθνή κονίστρα με τρόπο που περνά απ’ το χέρι μας.
Τέλος, να διατηρήσουμε την αμυντική μας προετοιμασία και εγρήγορση, που θα μας χρειαστεί ενόψει της νέας αποστολής του Μπαρμπαρός.
- Τί δεν πρέπει να κάνουμε;
Δεν πρέπει να χρονοτριβήσουμε και ν’ αφήσουμε τα ελλείμματα και τις ανεπάρκειες της παρούσας, μερικής οριοθέτησης να καταστούν το κατεξοχήν χαρακτηριστικό της Συμφωνίας αντί για εξαίρεση προς διευθέτηση. Οι διμερείς συνθήκες αποσκοπούν στο να καθορίσουν τάξη μέσα στο προϋπάρχον χάος. Εάν δεν βάζουν τάξη στο χάος, το χάος εκδηλώνει την τάση να επανέρχεται.
- Πώς να αισθανόμαστε για τη μερικότητα της διευθέτησης;
Αυτοπεποίθηση, γιατί έγινε ένα καλό βήμα, αφού μπήκε μια κάποια τάξη σε ένα μέρος του πρότερου χάους, δρομολογήθηκε ένα σύνολο από βεβαιότητες στην μέχρι τώρα άγραφη, διάχυτη αβεβαιότητα, και επιπλέον με ενεργητική εγρήγορση να εμπιστευθούμε την ιστορική εμπειρία που λέει ότι οι ολιγοσέλιδες συμφωνίες πάντοτε διασαφηνίζονται και συμπληρώνονται με μεταγενέστερα, επιμέρους πρωτόκολλα, συμπληρώματα, συνθήκες, συμφωνίες, κλπ., όπου γεμίζουν τα κενά, διορθώνονται οι ανεπάρκειες, καλύπτονται τα ελλείμματα, και συγκεκριμενοποιούνται οι ασάφειες. Όλα με διαρκή διαπραγμάτευση και με δουλειά — εκτός εάν νομίζουμε πως ήρθε ή ώρα για σαμπάνιες και διακοπάρες.
Speaking of which, θα διόριζα έναν μόνιμο υφυπουργό να ασχολείται ειδικά με την παρακολούθηση όλων των διμερών συνθηκών οριοθέτησης ΑΟΖ, αφού θα τις παραλαμβάνει μία-μία υπογεγραμμένες απ’ τον κ. Δένδια. Ο υφυπουργός να μην είναι πολιτικό πρόσωπο, αλλά διπλωμάτης καριέρας, και να μην παυθεί απ’ την επόμενη κυβέρνηση. Η παρακολούθηση, εξέλιξη, επαύξηση, και διασαφήνιση των συμφωνιών οριοθέτησης θα είναι διαδικασία των επόμενων δύο δεκαετίων.
- UPDATE 1 (μεσημέρι 07/08/2020):
- Καλεσμένος στην πρωινή εκπομπή Newsroom του ΣΚΑΪ ο κ. Δένδιας σήμερα το πρωΐ, στις 11:05, αποκάλυψε την επήρεια που αναγνωρίστηκε στην Κρήτη κατά τη χάραξη της μέσης γραμμής μεταξύ Ελλάδος και Αιγύπτου, η οποία δεν έπεσε στο ακριβές μέσον, ως εάν να ήταν δηλαδή και η ίδια μια ηπειρωτική ακτή, αλλά έλαβε ελαφρώς μειωμένη επήρεια, αφού ο συνολικός λόγος της επήρειας των δύο ακτών διαμορφώθηκε στο 45-55% υπέρ της Αιγύπτου, επομένως στην Κρήτη αναγνωρίστηκε 88-90% επήρεια της ηπειρωτικής, ποσοστό που εντάσσεται ομαλά μέσα στα ειωθότα που συναντά κανείς στη νομολογία, στα καλά σενάρια μάλιστα. Ο κ. Δένδιας χαρακτήρισε γι’ αυτόν τον λόγο «ορθό το ποσοστό χρήσης του μήκους ακτής» (Σ.τ.Σ. εδώ ο υπουργός αναφέρεται σε μια μεθοδολογία που χρησιμοποιείται από τα διεθνή δικαιοδοτικά και διαιτητικά όργανα) που δόθηκε σε εκάτερη πλευρά, «καθώς προβλέπει το Διεθνές Δίκαιο». Διεθνές Δίκαιο δεν είναι μονάχα η UNCLOS 1982 αλλά καί η νομολογία που προέκυψε απ’ αυτήν.
- Για πιθανή συμφωνία με Κύπρο, ο κ. Δένδιας δήλωσε πως υπάρχει πρόβλεψη για συμφωνία με τη Λευκωσία, ιδανικά καί με την Τουρκία, αλλά χαρακτήρισε αυτό το τελευταίο σενάριο μάλλον απίθανό όπως έχουν τα πράγματα.
- Ο κ. Δένδιας αποκάλυψε πως την ώρα της υπογραφής της Συμφωνίας με την Αίγυπτο, επικοινώνησε ο αμερικανός υπ. Εξ. κ. Μάικ Πομπέο με τον αιγύπτιο ομόλογό του, κ. Σάμεχ Σούκρι, και πως υπήρξε ενθαρρυντικός στα σχόλιά του. Αναζήτησα στο State Department να δω κάποια τοποθέτηση του κ. Πομπέο, ακόμα δεν είχε αναρτηθεί κάτι όταν γραφόταν το παρόν κείμενο, επομένως την αναμένουμε.
- Για την τμηματικότητα της Συμφωνίας, ο κ. Δένδιας την χαρακτήρισε ως εθνικά συμφέρουσα δεδομένων των περιστάσεων και συσχετισμών· εγώ να υπενθυμίσω τις χθεσινές (06/08/2020) δηλώσεις του υπουργού στο πλευρό του κ. Σούκρι, πως προβλέπεται στη Συμφωνία η ολοκλήρωσή της *με* την Αίγυπτο κατά το τμήμα που αφορά τη ζώνη ανατολικά του 28ου μεσημβρινού που τέμνει τη Ρόδο στη μέση. Αυτό είναι κρίσιμο, γιατί αναπτύσσεται από σχολιαστές η εύλογη ανησυχία μην τυχόν η Αίγυπτος θελήσει να πλαγιάσει με δύο εραστές, δίνοντας τώρα αυτό που έδωσε στην Ελλάδα, και παρέχοντας στο μέλλον στην Τουρκία αυτό που δεκαετίες τώρα δηλώνει για τη ζώνη ανατολικά του 28ου μεσημβρινού, αφήνοντάς μας να κοιτάζουμε άπραγοι. Ή ακόμα χειρότερα, μήπως χρησιμοποίησε την ελληνική προσέγγιση για να δείξει στην Τουρκία τί είναι ικανή να υπογράψει, εάν δεν λάβει ακόμα περισσότερα απ΄την Αγκυρα, που της έδινε ήδη πάρα πολλά. Τί παραπάνω; Εκτιμώ πως μονάχα μια ελληνοτουρκική ανατροπή που θα καταστήσει την Ελλάδα ανίσχυρο εταίρο θ’ απομάκρυνε τον Πρόεδρο Σίσι απ’ τη ρότα του, γιατί η εναρμονισή του με τις θέσεις της Μουσουλμανικής Αδελφότητας θα έσβηνε το πολιτικό κατεστημένο που ο ίδιος εκπροσωπεί απ’ τον χάρτη του εσωτερικού του. Οψόμεθα, όμως.
- Ο κ. Δένδιας αναγνώρισε την προεργασία που είχε γίνει από προηγούμενες κυβερνήσεις, αλλά δήλωσε πως η Κυβέρνηση Μητσοτάκη αναλαμβάνει την πολιτική ευθύνη και πολιτική αναδοχή της Συμφωνίας.
- Για την επέκταση των χωρικών θαλασσών μας, ο κ. Δένδιας είπε πως είναι ένα ζήτημα που το αντιμετωπίζει η Ελλάδα πάλι μέσα στην τμηματική λογική, πρώτα «εκεί όπου η Ελλάδα έχει κλείσει τα ζητήματα των θαλασσίων ζωνών» δηλαδή στο Ιόνιο με την Ιταλία, όπως διευκρίνισε.
- Για την ΑΟΖ με την Αλβανία, ο κ. Δένδιας χαρακτήρισε «βεβαρυμένη» την υπόθεση (Σ.τ.Σ. κατέπεσε η ελληνοαλβανική συμφωνία του Απριλίου του 2009 στο συνταγματικό τους δικαστήριο τον Ιούνιο του 2009, έπειτα από δωροδοκία των δικαστών εκ μέρους της Τουρκίας, και η Κυβέρνηση Γ.Α. Π. άφησε την υπόθεση να πεθάνει στη λήθη), όμως η Ελλ. Κυβέρνηση είναι πρόθυμη να το χειριστεί, και συνέδεσε το θέμα με την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των Ελλήνων της Β. Ηπείρου στην Αλβανία, παρατήρηση που κάνει η Ελλάδα ως μέλος της ΕΕ, όπως διευκρίνισε.
- Ο κ. Δένδιας αποκάλυψε πως ο Κυριάκος Μητσοτάκης κρατούσε ενήμερους του πολιτικούς αρχηγούς για τους σταθμούς στην πορεία της διαδικασίας διαπραγμάτευσης και για τους στόχους μας.
- UPDATE 2 (απόγευμα 07/08/2020)
Όπως πληροφορούμαι από την Καθημερινή, ο Πρόεδρος Ερντογάν ενημέρωσε την Άνγκελα Μέρκελ πως η Τουρκία θ’ αρχίσει εκ νέου τις γεωτρητικές έρευνες κι εργασίες με το Μπαρμπαρός, τις οποίες αποκάλυψε πως είχε προσωρινά αναστείλει για τρεις με τέσσερις βδομάδες κατά το σχετικό αίτημα της Καγκελαρίου, στο οποίο τότε είχε αντιτείνει ο ίδιος «Εγώ της είπα ότι δεν τους εμπιστεύομαι αλλά αν το ζητάς εσύ, να το κάνω» και συμπλήρωσε αυτήν του τη σκέψη σήμερα λέγοντάς «αλλά βλέπετε τι έγινε· από εδώ και πέρα θα συνεχίσουμε τις έρευνες και τις γεωτρήσεις».
Συνεχίζοντας το οθωμανικό του αφήγημα, του καλόγνωμου ηγεμόνα που τον εξαπατούν οι προδοτικοί ραγιάδες [η γνωστή perfidia graecorum των Δυτικών, η προδοτική φύση των Ελλήνων που δεν έχουν μπέσα και δεν μπορείς να τους εμπιστευθείς συνιστά στερεότυπο ήδη απ’ τα ρωμαϊκά χρόνια και την Αινειάδα, αφού με τέχνασμα αλώθηκε η Τροία] ο Ερντογάν δήλωσε εξερχόμενος απ’ την προσευχή της Παρασκευής στην Αγία Σοφία πως η Αθήνα τον εξαπάτησε, και πως δεν διαθέτει δικαιώματα στις θάλασσες αυτές, ώστε να την ρωτήσει κιόλας για το τί θα κάνει, και ξεκαθάρισε πως αυτό σημαίνει το τέλος των διερευνητικών επαφών, όπως πάντοτε ήθελε να βρει αφορμή στην οποία ο ίδιος θα μπορεί να ρίξει την ευθύνη στην Αθήνα.
Εϊπε συγκεκριμένα: «Επαναλάβαμε τις δραστηριότητες γεώτρησης και προς τον σκοπό αυτόν έχουμε στείλει εκ νέου το Barbaros Hayrettin σε αποστολή. Δεν χρειάζεται συζήτηση με εκείνους που δεν έχουν δικαιώματα, ειδικά στις θαλάσσιες ζώνες. Δεν αναγνωρίζω τη συμφωνία, για εμάς είναι ανύπαρκτη η συμφωνία, η Ελλάδα δεν έχει καμία σχέση με τη Λιβύη ούτε με την Αίγυπτο.»
- Τί αναμένουμε;
Η Τουρκία θα στείλει το Μπαρμπαρός σε θαλάσσιες ζώνες που η Ελλάδα προβάλλει ως δική της ΑΟΖ αλλ’ άφησε απέξω στη διευθέτηση με το Κάιρο. Εάν τα πράγματα οδηγηθούν εκεί που προανήγγειλε ο Ερντογάν, και δεν έχουμε λόγους να πιστέψουμε πως δεν εννοεί όσα λέει αμέσως μετά την προσευχή της Παρασκευής, η Ελλάδα οφείλει να παρεμποδίσει τις έρευνες του τουρκικού σκάφους, ειδάλλως θα έχει η ίδια με την αδράνειά της γκριζάρει τη ζώνη αυτήν που άφησε έξω απ’ τη διευθέτηση με Άγκυρα και δεν άγγιξε ποτέ σε συνομιλίες με Κύπρο, που ποτέ δεν έχουν γίνει.
- Τί πρέπει να κάνουμε;
Η απάντηση του κ. Δένδια στις δηλώσεις Ερντογάν ήταν πως «θα κάνουμε το καθήκον μας εάν η Τουρκία στείλει γεωτρύπανο.»
Η δική μου εκτίμηση είναι πως η διακριτική παρακολούθηση εξ αποστάσεως δεν συνιστά παρεμπόδιση, όπως πράξαμε τον περασμένο Φλεβάρη που λέγαμε πως το τουρκικό σκάφος είχε παρασυρθεί από τον άνεμο μέσα στα ελληνικά ύδατα.
Συνάμα, εάν επιτρέψουμε την εξερεύνηση του βυθού (seabed exploration) ή καί την γεώτρηση (εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου του υπεδάφους, subsoil exploitation) θα έχουμε δημιουργήσει με δική μας ευθύνη καταστροφικό προηγούμενο στα μάτια ενός δικαστηρίου ή διαιτητικού οργάνου, ώστε οι αξιώσεις μας στη ζώνη ν’ απογυμνωθούν από μεγάλο βαθμό νομιμοποίησης. Looks like we will finally have to put our money where our mouth is.
—————————————————–
σημειώσεις
¹ Οι θαλάσσιες ζώνες είναι οι ακόλουθες:
α. χωρική θαλάσσα
β. υφαλοκρηπίδα
γ. ΑΟΖ
² Τα διεθνή δικαιοδοτικά όργανα είναι τα ακόλουθα:
α. Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης
β. Διεθνές Δικαστήριο για το Δίκαιο της Θάλασσας
γ. Διαρκές Διαιτητικό Δικαστήριο
δ. Ειδικό Διαιτητικό Δικαστήριο
³ Η Μάλτα κυβερνάται απ’ το πλέον διεφθαρμένο πολιτικό σύστημα της Ευρώπης, συγκρινόμενο με τη Ρωσία και με χώρες του πάλαι ποτέ Τρίτου Κόσμου. Η συμπεριφορά της εχθές σηκώνει αντίδραση από μας, και όχι μονάχα προς το θεαθήναι τοις ανθρώποις.
