Χθες επετεύχθη μεταξύ του Φαγέζ Αλ-Σάραζ του Εκτελεστικού Συμβουλίου της
Τρίπολης και του Αγκίλα Σάλεχ του Κοινοβουλίου του Τομπρούκ μια εκεχειρία, που
δεν θα είναι η πρώτη σ’ αυτόν τον Β΄ Εμφύλιο Πόλεμο της Λιβύης (2014 κι εξής).
Αύτη η ημέρα ην εποίησεν ο Κύριος; Not so fast.
Ρητορικά, τουλάχιστον, την εκεχειρία χαιρέτησε ο Πρόεδρος Σίσι της Αιγύπτου, που
έχει λάβει εντολή απ’ το δικό του Κοινοβούλιο να παρέμβει στρατιωτικά πέραν απ'
τα δυτικά σύνορα της χώρας του προκειμένου να την εξασφαλίσει απ’ τη δράση
τρομοκρατικών, παραστρατιωτικών, μισθοφορικών, τζιχαντιστικών, εξτρεμιστικών
ομάδων που δρουν στη γείτονα, εντολή που φωτογραφίζει τους μισθοφόρους και
τους Τούρκους που δρουν στο πλευρό του προέδρου-μαριονέτα Σάραζ στη Λιβύη.
Θα κρατήσει η εκεχειρία; Η ιστορία των εκεχειριών στη Λιβύη ενδεικνύει πως όχι.
Πέραν όμως της συμπεριφοράς των προσώπων που ηγούνται σε κείνα τα μέρη, που
καθένα τους έχει απτούς λόγους να μην εμπιστεύεται το άλλο, συμπεριφορά η
οποία δεν αλλάζει όσο δεν αλλάζουν και οι υπαρξιακές προτεραιότητες που
εξυπηρετούν οι σχεδιασμοί τους, έχουμε και κάτι άλλο που δείχνει προς αυτό το
πεπρωμένο για την ανά χείρας εκεχειρία:
Ο Τούρκος Πρόεδρος Ερντογάν, ο πραγματικός ηγεμών της Δυτικής Λιβύης, τον
οποίον έχω περιγράψει ως Χαλίφη σε προηγούμενη αρθρογραφία μου, *δεν*
πρέπει να νομίζουμε πως έχει στείλει ματαίως μερικές χιλιάδες μισθοφόρους που
τους μάζεψε απ’ τη Συρία, το Βόρειο Ιράκ, το Τσαντ, το Σουδάν, το Μάλι και αλλού
μαζί με τους δικούς του Τούρκους στρατιώτες και αξιωματικούς για να τους αφήσει
κλεισμένους σε στρατώνες να του καταπίνουν χρήματα και να τον ξοδεύουν, αλλά
να μην κάνουν τίποτα.
Η πρωτοβουλία Σάραζ δεν κινείται απ’ το μυαλό του Σάραζ, αλλ’ εξυπηρετεί
κάποιον σχεδιασμό του αφεντικού του, κι ο Ερντογάν δεν εγκατέστησε εκεί μια
δύναμη για να τη βλέπει να την τρώνε οι αμμοθύελλες.
Έχει άλλωστε δηλώσει ο Χαλίφης — έχει δηλαδή βάλει το φερέφωνό του, τον
Σάραζ, να δηλώσει — πως σκοπός του είναι να πετάξει τον Χάφταρ στη θάλασσα.
Πιστεύει κανείς πως σε τούτο κάτι έχει μεταβληθεί, πως έχει αλλάξει στοχοθεσία ο
Ταγίπ;
Θα πει κανείς, μα δεν τα βγάζει απ’ την τσέπη του ο Ταγίπ, τα παίρνει απ’ τον
πλούτο της Λιβύης, κι επομένως δεν ξοδεύεται ο ίδιος καταβάλλοντας μισθούς στα
militia.
Κάθε χρονοτριβή για τον Ερντογάν τον απομακρύνει απ’ την καρποφορία του
σχεδιασμού του, τον οποίον οφείλει να εφαρμόσει πριν την έξοδο του Τραμπ απ’ το
Οβάλ Γραφείο. Είναι αμφίρροπο το αποτέλεσμα στις Αμερικάνικες Εκλογές του
Νοεμβρίου, θ’ αντιτείνει κανείς.
Ακριβώς. Ακόμα κι αν δεχτούμε πως είναι αμφίρροπο, δουλειά ενός δυνάστη με
στρατό σε τρία μέτωπα και παρουσία σε κάμποσα ακόμα είναι να μην ελπίζει στο
καλό, ευνοϊκό σενάριο, αλλά να προετοιμάζεται για το κακό σενάριο, κι επομένως
να επισπεύσει τα έργα του, όσο βλέπει τη λιβυκή άμμο να πέφτει στην αμερικάνικη
κλεψύδρα.
Απ’ την άλλη μεριά, η πρωτοβουλία Σάλεχ, που είναι το νέο άλογο στην κούρσα του
Κρεμλίνου στη Λιβύη, δεν κινείται χωρίς την επίνευση του Βλαντίμιρ
Βλαντίμιραβιτς, που το τελευταίο διάστημα γνωρίζει μια πρωτόγνωρη για κείνον
αποσταθεροποίηση, με κάμποσα ελάσσονα θεματάκια να τον απασχολούν, όπως η
πανδημία που τον έστειλε να πλασάρει το θαυματουργό ρωσικό του εμβόλιο στον
ταλαιπωρημένο του λαό, ενώ όλοι γνωρίζουμε πως τα ρωσικά φάρμακα είναι στην
καλύτερη περίπτωση placebo.
Άλλη μικρή φασαρία που άνοιξε για κείνον είναι η δυτική επέμβαση, ανθρωπιστική
αρχικά, μα στη συνέχεια ανοικοδομητική κι έτσι αποικιοκρατική, στον Λίβανο, μια
χώρα ακριβώς απέναντι απ’ την Κύπρο, που μέχρι την οικονομική της κρίση την
έλεγχε, όμως τα πράγματα κάπως μεταβλήθηκαν, και τώρα την φλερτάρει ο
Μακρόν, με τις μεταΝΑΤΟϊκές του φιλοδοξίες.
Τρίτη υπόθεση απ’ το πουθενά, ήταν η ανάμιξη των Βαλτικών χωρών, της Πολωνίας,
και της Γερμανίας στην επί μακρόν ασθενούσα Λευκορωσία, με τον μανδύα των
ανησυχιών της ΕΕ για την πολιτική αναστάτωση έπειτα απ’ τις νοθευμένες εκλογές
της 4 ης -9 ης Αυγούστου και τις διαδηλώσεις που ακολούθησαν. Παρά τις κοντρίτσες
Λουκασένκα-Πούτιν των πρόσφατων μηνών, η Λευκορωσία παραμένει κράτος
μέλος του Συμφώνου της Τασκένδης (1994), αυτής της Συμφωνίας κοινής άμυνας κι
ασφάλειας που συνθέτει μια ζώνη επιρροής για τη Ρωσία, που δεν βλέπει καθόλου
ανεκτικά δυτικές επεμβάσεις στη γειτονιά της.
Τέλος, η αζεροαρμενική μεθοριακή σύγκρουση ακόμα δεν έχει κοπάσει, με το
Μπακού ν’ απειλεί στις 16 Ιουλίου να βομβαρδίσει τον πυρηνικό σταθμό
παραγωγής ηλεκτρισμού του Γερεβάν, και το Κρεμλίνο να δημοσιεύει άρθρο όπου
παρατίθεται το νέο αμυντικό δόγμα του, περί πυρηνικής απάντησης σε
οποιαδήποτε επίθεση προς το ίδιο και προς τους συμμάχους του, μεταξύ των
οποίων η Αρμενία και η Λευκορωσία. Μια ανάσα στη Λιβύη δεν θα έβλαπτε τον
Πούτιν, εφόσον με το πρόσχημα μιας εκεχειρίας πάγωνε για λίγο ο χρόνος και
έμοιαζε να ψυχραίνουν οι θερμές εντάσεις.
Αυτό που λέω είναι ότι από ’να σημείο κι έπειτα η συσώρρευση δύναμης σ’ έναν
τόπο, όταν δεν παράγει ισχύ, αποκτά μια δική της δυναμική, έναν εκνευρισμό να
εκδηλώσει έμπρακτα τη βούλησή της, μια βούληση για ισχύ που δεν έχει εκφραστεί
και αγωνιά να το κάνει αποκτώντας συνείδηση του εαυτού της. Der Wille zur Macht·
ειδικά όταν έχεις να κάνεις με μισθοφόρους που θέλουν να βλέπουν τους μισθούς
να πέφτουν, ειδάλλως θ’ αλλάξουν πλευρό. Η συσώρρευση δύναμης πρέπει να
εκτονωθεί παράγοντας έργο, κι αυτό να μεταβληθεί πάνω στη γραμμή του χρόνου,
παράγοντας ισχύ. Γι’ αυτό την έστειλες εκεί, γι’ αυτό και την διατηρείς.
Ειδικότερα για την κοινότητα των μισθοφόρων που αντιλαμβάνονται πως η
αποστολή τους λήγει οπουδήποτε εκλείπει πλέον ο λόγος να τους παρέχεται
εργασία, η συλλογική βούλησή τους είναι να στραφούν ξανά στα έργα που θα τους
καθιστούσαν απαραίτητους, κι έτσι άξιους του μισθού τους, if you catch my drift.
Και δεν είναι μονάχα η βούληση για ισχύ των μισθοφόρων, ή του Τούρκου Χαλίφη,
ή των τριών Λίβυων ηγετών που θα ναρκοθετήσουν την εκεχειρία. Όλες οι δυνάμεις
που έχουν πατήσει το πόδι τους πάνω στην άμμο της χώρας που επιπλέει σε μια
λίμνη ορυκτών υδρογονανθράκων έχουν καταρτίσει σχεδιασμούς που υπηρετούν
μια στοχοθεσία κι αυτή εξυπηρετεί κάποιες προτεραιότητες για τα δικά τους
συμφέροντα. Πιστεύει κανείς πως μ’ αυτήν την εκεχειρία θα φτάσουμε
αδιατάρακτα μέχρι την ανόθευτη διοργάνωση προεδρικών και βουλευτικών
εκλογών τον Μάρτιο, όπως ετέθη ως σκοπός των υπογραψάντων, κι έτσι η Λιβύη θα
επανέλθει στον ομαλό, ανεξάρτητο βίο της, ενώ πολύ βολικά θα εγκαταλείψουν
οικειοθελώς το έδαφός της, την επιρροή τους, και τα σχέδιά τους όλοι οι ποικίλοι
εμπλεκόμενοι; Ειδικά η Τουρκία βλέπει την εγκατάσταση της ηγεμονίας της στην
Μεσόγειο ως πρόκριμα για την μεταμόρφωσή της σε περιφερειακή δύναμη και από
κει σε υπερδύναμη, μέχρι το τρίτο τέταρτο του αιώνα μας. Αποχωρώντας απ’ τη
Λιβύη, θα έχει κλωτσήσει αυτήν τη φιλοδοξία.
Υπάρχει πάντοτε μια αιρεσιμότητα σε τέτοιες προσεγγίσεις, αλλά
γνωστικοσυμπεριφορικά κοιτάζω να δω εάν έχει αλλάξει κάτι ουσιωδώς και τόσο
ριζικά που να δικαιολογεί μιαν ανάλυση πως έχει επέλθει ξαφνικά μια τέτοιου
μεγέθους συμπεριφορική μεταστροφή, ενδεικνύοντας μιαν μεταστροφή στην
στοχοθεσία, κι αυτή μια μεταστροφή στις απώτερες προτεραιότητες που
σχετίζονται με τ’ απώτερα συμφέροντα, όπως τ’ αντιλαμβάνονται οι πρωταγωνιστές
των εξελίξεων στον τόπο και τον χρόνο εκείνον. Διατείνομαι πως όχι.
Μήπως, όμως, είναι οι συσχετισμοί των περιστάσεων που ώθησαν εκεί τα
πράγματα; Ας πούμε, μήπως η γενικότερη αναστάτωση στην Ανατολική Μεσόγειο
και τη Βόρεια Αφρική με την ανάμιξη όλων που πλέον μιλούν με όλους (βλ.
προσέγγιση Ισραήλ με Εμιράτα) άλλαξε τα πράγματα, κι έτσι ο Ερντογάν αποφάσισε
να κάνει ένα βήμα πίσω, για να επανεκτιμήσει την εικόνα της σκακιέρας και να
επανέλθει σ’ εύθετο χρόνο;
Μια τέτοια ερμηνεία δεν ανατρέπει, αλλ’ ενισχύει την προσέγγιση πως ό,τι είδαμε
να συντελείται στη Λιβύη χθες, που μοιάζει με εκεχειρία, έχει μάλλον εφήμερο
χαρακτήρα, εφόσον παραμένει εξαρτημένο απ’ την πρόσφατη περιπλοκή των
περιστάσεων· εφόσον νέοι παράγοντες (Ρωσία, Κατάρ, Εμιράτα, Αίγυπτος, Σαουδική
Αραβία, Γαλλία, ΕΕ, Ελλάδα, to name but a few, κι αυτοί συνδέθηκαν μ’ άλλους στην
ευρύτερη περιοχή) προστέθηκαν στο σύστημα και αλληλοσυσχετίστηκαν με νέους
τρόπους, ώστε ν’ αυξήσουν την εντροπία του συστήματος, την εγγενή του τάση να
οδηγηθεί προς την θερμική αυτοδιάλυσή του.
Η στοχοθεσία που φέρνει τον κάθε παίκτη πλησιέστερα στις προτεραιότητές του
παραμένει χονδρικά η ίδια, γιατί καί για τους τρεις Λίβυους ηγέτες (Σάραζ, Χάφταρ,
Σάλεχ, που κανείς τους δεν γεννήθηκε χθες) μα καί για τον Ερντογάν είναι
υπαρξιακής σημασίας αυτές οι οικείες τους προτεραιότητες· όλοι οι τύραννοι είναι
ευάλωτοι στο εξής πεπρωμένο: εάν αποτύχουν καπου, αυτή τους η αποτυχία
μπορεί ν’ αποδειχθεί και η τελευταία τους.
Μιλώντας για την εντροπία ενός τόσο ασταθούς συστήματος, όσοι έχουν αναλάβει
το βαρύ έργο να μεριμνούν για την ενεργειακή του ομοιόσταση, να φροντίζουν
δηλαδή να του παρέχουν ενέργεια για να το κρατούν σταθερό, οφείλουν τώρα να
κάνουν ένα βήμα πίσω, και ψύχραιμα αλλά γρήγορα να δουν πώς και τί θ’
απαιτηθεί από κείνους να εισφέρουν, ώστε να διατηρήσουν τις νέες σχέσεις που
δημιουργήθηκαν με την ανάμιξη τόσων πολλών νέων παικτών σε μιαν αποδοτική
για το σύστημα οργάνωση. Και για τους ίδιους.
Αποδοτική σημαίνει, δηλαδή, να εξετάσουν εάν αυτό που παρέχουν και δαπανούν
δεν υπερβαίνει εκείνο που αποβλέπουν ν’ αποκομίσουν τόσο πολύ, ώστε να
καθιστά το εγχείρημά τους απρόσφορο.
Στο τέλος της ημέρας, οι περιστάσεις κι αν κατέστησαν πιο ρευστές, δεν έχουν
ανατρέψει κάποιες σταθερές, όπως την κατρακύλα της τουρκικής λίρας, τις
αμερικανικές εκλογές που πλησιάζουν σε 73 μέρες από σήμερα, ή την βούληση της
Γαλλίας να εμπλακεί ακόμα περισσότερο, εκτενέστερα, και βαθύτερα στην
Ανατολική Μεσόγειο (Λίβανο, Κύπρο, Λιβύη, Ελλάδα) και στην Δυτική Αφρική, βλ.
Μάλι, όπου ήδη απ’ το 2013 έχει αναμιχθεί στον δικό της “forever war”, που
διαρκώς επιδεινώνεται, έπειτα απ’ την πρόσφατη σύλληψη και κράτηση του
ανατραπέντος τέως προέδρου Ιμπραχίμ Μπουμπακάρ Κεϊτά απ’ τους στρατιωτικούς
πραξικοπηματίες, τα μεσάνυχτα της Τρίτης προς Τετάρτη που μας πέρασε.
Είναι μακριά το Μάλι; Όχι, και συνδέεται στενά με την Λιβύη μετά την Αραβική
Άνοιξη (Δεκ 2010 – Δεκ 2012) και την πτώση της Τζαμαχιρίας του Συνταγματάρχη
Καντάφι (2011), αφού μέσα απ’ την Σαχάρα που ενώνει τις δύο χώρες διακινήθηκαν
εκατέρωθεν όπλα, χρήμα, και προσωπικό, ενώ στη συνέχεια καί στις δυο ήρθαν και
φώλιασαν κλάδοι της Αλ-Κάιντα, του Ισλαμικού Χαλιφάτου, και μισθοφόροι α’ το
Σουδάν και το Τσαντ, που τροφοδότησαν τον Σάραζ με δυνάμεις που πλήρωσε ο
Ερντογάν με λεφτά που δεν είχε αλλά λάμβανε απ’ το Κατάρ, το rogue state που τον
Ιούνιο του 2017 απεβλήθη απ’ τον Αραβικό Σύνδεσμο επειδή στήριζε διεθνώς την
τρομοκρατία, την Αλ-Κάιντα, και την ανατροπή των Αραβικών καθεστώτων του
Κόλπου και της Βόρειας Αφρικής.
Εκτιμώ πως η εκεχειρία θα φανερωθεί ως η βαθιά ανάσα πριν την επόμενη βουτιά.
