Η Αιγαιακή θεωρία του Αλφαβήτου

5005

Γράφει ο Κοσμάς Θεοδωρίδης 

Η πρόσφατη δημοσίευση του τελευταίου μου άρθρου της σειράς για την καταγωγή του αλφαβήτου, προκάλεσε μια έντονη και χρήσιμη συζήτηση στο Academia.edu. Επειδή τα ερωτήματα που προκύπτουν για κάποιον που μόλις μπαίνει στη συζήτηση είναι ευλόγως αρκετά, και μετά από παρότρυνση φίλων, συνοψίζω τις βασικές συνιστώσες και τα επιμέρους στοιχεία της τρέχουσας καταστάσεως παρακάτω.  

Το τρέχον Παράδειγμα της καταγωγής του αλφαβήτου: η Φοινικική θεωρία 

Αν και η Αιγαιακή καταγωγή του αλφαβήτου προτάθηκε ως ιδέα ήδη από τον Έβανς, ο ίδιος την εγκατέλειψε αργότερα και  στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές δε γνωρίζω να υπάρχει άλλη ολοκληρωμένη θεωρία για την καταγωγή του αλφαβήτου πλην αυτής που θεωρεί ότι προέρχεται από διαδικασίες εξελίξεως στην Ανατολική Μεσόγειο και τα εδάφη που ιστορικώς ονομάζονται Χαναάν. Η θεωρία αυτή, ή καλύτερα η ομάδα θεωριών, ισχυρίζεται ότι το αλφάβητο είναι προϊόν μιας σταδιακής διαδικασίας που οδηγεί από βραχογραφίες του Σινά (άλλες εκδοχές μπορεί να περιλαμβάνουν τα αιγυπτιακά ιερογλυφικά) μέσα από  ένα σημιτικό γλωσσικό περιβάλλον στο φοινικικό αμπτζάντ (abjad: συλλαβάριο που κωδικοποιεί μόνο σύμφωνα). Από αυτό υποτίθεται ότι οι Έλληνες πήραν το δικό τους αλφάβητο. Παλαιότερα αυτή η γραμμή σκέψεως υποστήριζε  ότι οι Έλληνες ήρθαν στην Ελλάδα στις αρχές τις 1ης χιλιετίας πΧ. Μετά την ανακάλυψη της Γραμμικής Β, και την συνακόλουθη ακύρωση αυτής της ιδέας, η θεωρία τροποποιήθηκε και ισχυρίζεται, βασιζόμενη σε ένα αμφιλεγόμενο χωρίο του Ηροδότου, ότι η γραφή χάθηκε στον Ελληνικό χώρο και επανεισήχθη από τη Φοινίκη.

Προφανώς, αυτά δεν αντέχουν σοβαρή κριτική, αλλά  τα αναφέρω για τη συζήτηση μιας που αποτελούν το τρέχον ακαδημαϊκό Παράδειγμα (κατά Kuhn). Επίσης αναφέρω, ότι η διήγηση του Ηροδότου που από την αρχαιότητα έχει επικριθεί για την αμφιλεγόμενη αξιοπιστία του, είναι μια από τις πολλές παραδόσεις για την εφεύρεση του αλφαβήτου που βρίσκουμε στην επιζήσασα αρχαία γραμματεία. Απλώς οι άλλες είναι πολύ δύσκολο ή και περίπου αδύνατο να βρεθούν, μεταξύ άλλων και διότι οποιαδήποτε διαδικασία ανευρέσεως, επιστρέφει ως αποτέλεσμα κάποια από τα εκατομμύρια κείμενα που αναπαράγουν τη Φοινικική θεωρία. 

Η δομή του πρωτοαλφαβήτου καταρρίπτει τη Φοινικική θεωρία 

Σύμφωνα με τη Φοινικική ή Χαναανίτικη θεωρία λοιπόν, οι Έλληνες πήραν τη φοινικική γραφή και την τροποποίησαν με την προσθήκη φωνηέντων, αφού σε αντίθεση με τις σημιτικές γλώσσες που τα χρησιμοποιούν σε μικρό βαθμό ή καθόλου τα φωνήεντα, τα Ελληνικά είναι δύσκολο έως αδύνατον να γραφτούν χωρίς αυτά. Τα αποτελέσματα της έρευνας μου όχι μόνο δεν υποστηρίζουν  την Φοινικική θεωρία, αλλά παρουσιάζουν μια σειρά από αποδείξεις που αναιρούν μια-μια τις προτεινόμενες θέσεις της, με πρώτη και προφανέστερη, τη φωνή των φωνηέντων.

Εικόνα 1. Το Δωρικό ή Παλαμήδειο αλφάβητο, από παλαιότερη δημοσίευση

Στην εικόνα 1 φαίνεται το Δωρικό ή Παλαμήδειοαλφάβητο ή πρωτοαλφάβητο, με κάποιες από τις τοπικές παραλλαγές των στοιχείων του. Είναι εντελώς σαφές σε όποιον ξέρει να μετράει, ότι το πρωτοαλφάβητο των 23 ψηφίων, δεν μπορεί να ήταν μια σταδιακή εξέλιξη, αλλά μάλλον πρόκειται για μια εφεύρεση σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο. Ο εφευρέτης του χρησιμοποίησε τους 5 φωνηεντικούς φθόγγους των Αιγαιακών Γραμμικώνγραφών για να φτιάξει μια συγκεκριμένη κατανομή γραμμάτων και δη φωνηέντων  ανά 3, 4, 5 και 6 σύμφωνα. Είναι προφανώς δύσκολο να πιστέψουμε ότι μια εφεύρεση της οποίας η ραχοκοκκαλιά είναι τα 5 αιγαιακά φωνήεντα, των Ελληνικών Γραμμικώνγραφών,  προερχόταν ή προερχόταν αποκλειστικώς από ένα γλωσσικό περιβάλλον σημιτικό, όπως της Χαναάν όπου τα φωνήεντα παίζουν δευτερεύοντα ρόλο ή σε κάποιες περιπτώσεις δε γράφονται και καθόλου. Για παράδειγμα έως σήμερα,  μερικές σημιτικές γλώσσες της περιοχής που είτε σημειώνουν μόνο σε ειδικές περιπτώσεις είτε δε σημειώνουν καθόλου κάποια φωνήεντα.

Για όποιον λοιπόν ξέρει να μετράει, είναι αδύνατο να δεχτεί ότι η κατανομή των φωνηέντων στο πρωτοαλφάβητο είναι τυχαία, οπότε ελπίζω ότι όποιος ξέρει να μετράει επίσης θα δει ιδίοις όμμασιγιατί η Φοινικική θεωρία όπως τη διαβάζουμε είναι τουλάχιστον προβληματική. 

Συνθέσεις στον Αιγαιοσυριακό χώρο 

Μέχρι πού φτάνει το Αιγαίο; Σήμερα είναι μια ερώτηση με συγκεκριμένα γεωπολιτικά χαρακτηριστικά, στον αρχαίο κόσμο ήταν περισσότερο θέμα ευκολίας προσβάσεως και δη δια θαλάσσης. Έτσι οι αρχαίοι μύθοι διασώζουν ελληνικά ονόματα ηγετών της Φοινίκης και δραστηριότητα Ελλήνων ηρώων και θεών στη Μέση Ανατολή, όπως αντιστοίχως γνωρίζουμε για την κινητικότητα των Φοινίκων στον σημερινό Ελλαδικό χώρο. Υπάρχει βεβαίως πάντα το ερώτημα αν ήταν «εθνικώς» Φοίνικες ή μετανάστες στην πλούσια τότε Ανατολική Μεσόγειο, όπως λέμε ακόμα και σήμερα ο Γιάννης ο Αμερικάνος ή ο Θανάσης ο Ρώσος για παλιννοστούντες. Αλλά, ακόμα και η απάντηση σε αυτή την ερώτηση μικρό ρόλο παίζει όταν μιλάμε για τόσες χιλιετίες πίσω. Σε αντίθεση με τις αυστηρές σημερινές κρατικές ή εθνικές γραμμές, στην αρχαιότητα άλλα πράγματα έπαιζαν κυρίαρχο ρόλο.

Είναι χαρακτηριστικό, ότι ήδη τη δεύτερη χιλιετία πΧ, σε μια διαδικασία που έχει ξεκινήσει ενδεχομένως από την τρίτη, βλέπουμε κοινά καλλιτεχνικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά σε μια εκτεταμένη  Αιγαιοσυριακή τοπολογία που περιλαμβάνει και το Δέλτα του Νείλου. Σε αυτή την ευρεία περιοχή βλέπουμε λχ τοιχογραφίες αντίστοιχες με τις Μινωικές, εκτεταμένες εμπορικές συναλλαγές, πολιτικές σχέσεις, διεθνείς συνθήκες, διπλωματία και εκστρατείες, ροή αγαθών, πολιτισμού και ατόμων. Εξ όσων γνωρίζουμε ή μπορούμε να υποθέσουμε με σχετική ασφάλεια, η κινητικότητα εντός της συγκεκριμένης τοπολογίαςασφαλώς ξεπερνούσε εθνικούς, φυλετικούς ή γλωσσικούς διαχωρισμούς. Ίσως μάλιστα δεν είναι τυχαίο ότι η γενεαλογία του Παλαμήδους σύμφωνα με τους αρχαίους συγγραφείς περιλαμβάνει προγόνους και από αυτές τις περιοχές.

Έχοντας αυτά κατά νου, και επειδή ο κίνδυνος να παρασυρθούμε σε μια αποκλειστικώς Αιγαιοκεντρική ή καθ´ ημάς εθνικιστική εκδοχή ελλοχεύει, υπάρχει ένα σημαντικό πρόσθετο στοιχείο που πρέπει να ληφθεί υπ´όψιν.  Η αναλογία της εσωτερικής δομής και κατανομής των φθόγγων με το συλλαβάριο της Ουγκαρίτ(εικόνα 2), αν πράγματι αυτό είναι προγενέστερο του αλφαβήτου,  μας δείχνει ότι ο εφευρέτης αν δεν εμπνεύστηκε από αυτό, σε μια διαδικασία συνθέσεως, ασφαλώς το γνώριζε. Καταλήγω λοιπόν ότι το πρωτοαλφάβητο ήταν κατά πάσα πιθανότητα μια σύνθεση της απλοποιητικής αρχής που παρουσιάζει το σφηνοειδές συλλαβάριο της Ουγκαρίτ με τις μορφές των Αιγαιακών γραφών και μια νέα δομή που δημιουργεί αυτό που αποκαλώ υπογραφή του Παλαμήδη. Κατά πάσα πιθανότητα η εφεύρεση έγινε σε μια προσπάθεια να δημιουργηθεί ένα σύστημα που να κωδικοποιεί ικανοποιητικά, τόσο τα μέλη της ινδοευρωπαικής οικογένειας γλωσσών, όπως τα Ελληνικά – κι ενδεχομένως όχι μόνον, αλλά και αυτά της σημιτικής οικογένειας, όπως τα φοινικικά.

Εικόνα 2. Το Ετρουσκικό προέρχεται από την ανασκαφή της Marsiliana dAlbegna και είναι το αρχαιότερο γνωστό πλήρες αλφαβητάριο. Εδώ παρουσιάζω μόνο τα 23 πρώτα γράμματα για να μην μπερδεύεται ο αναγνώστης, στο πρωτότυπο ακολουθούν τα Φ, Χ και Ψ. Από παλαιότερη δημοσίευση.

Η φωνή των φωηέντων ΙΙ

Όχι μόνον το πρωτοαλφάβητο δημιουργήθηκε για να κωδικοποιήσει γλώσσα ή γλώσσες που χρειάζονται φωνήεντα, αλλά περαιτέρω η σειρά των φωνηέντων μόνο τυχαία δεν είναι. Όπως ενδεχομένως δεν είναι τυχαία η επιλογή συγκεκριμένων φωνηεντικών συμβόλων. Σε κάθε περίπτωση μπορούμε εύκολα να ανασυστήσουμε ότι το πενταγράμματο ΑΕΙΟΥ στη δεύτερη πΧ χιλιετία, αντιστοιχούσε σε συγκεκριμένη έννοια από το ΑΕΙ που χρησιμοποιούμε και σήμερα ως λέξη για την αιωνιότητα και το ΟΥ που σήμαινε ζωή. 

Και είναι κρίσιμο να σημειώσω, ότι ειδικώς στα φωνήεντα, είναι περισσότερο οι Κυπριακές και όχι οι κυρίως Ελλαδικές μορφές που ταιριάζουν. Ειδικότερα η χρήση του Μυκηναϊκού συμβόλου για το Ε, ως σύμβολο για το Α, κατά τον δωρικό τρόπο δηλαδή, εμπλέκεται ενδεχομένως και στην πολιτική ιστορία του αλφαβήτου. Την ιστορία αυτή βεβαίως τη γνωρίζουμε  αποσπασματικώς, αλλά αναμφιβόλως, από τις αρχαίες πηγές, όπως και τις αντίστοιχες διηγήσεις περί Παλαμήδους και Δωριέων που θα δούμε και παρακάτω. Όπως και να έχει, φαίνεται ότι η επιλογή των συμβόλων για τα φωνήεντα μπορεί να έγινε ώστε να τονίζεται η μεταξύ τους αρμονία ή δέσιμο, καθώς τα αντίστοιχα σύμβολα της Γραμμικής Β μεταγράφονται σήμερα, μετά την εκ νέου ανακάλυψη τους σε  (A)e Ei Io OuU(a)/Wa, όπως φαίνεται και από την εικόνα 3.

Εικόνα 3. Οι προτεινόμενες σήμερα τιμές των Γραμμικών συμβόλων από τα οποία προέρχονται τα 5 αρχικά φωνήεντα εμφανίζουν σαφή αλγεβρική επαλλαγή.

Αιγαιακές μορφές συλλαβογραμμάτων και τα ονόματά τους επιβιώνουν στο αλφάβητο

Καθώς οι μορφές των φωνηέντων είναι αλάνθαστα Αιγαιακής  καταγωγής, τι γίνεται με τα σύμφωνα; Όπως έχουμε δει, η μορφολογική ομοιότητα είναι σημαντική έως ταυτόσημη, ενώ η ηχητική ομολογία και συνέχεια προφανής, κάτι που φαίνεται από την αντιπαραβολή στην εικόνα 4.  Προκύπτει το ερώτημα με ποιο κριτήριο  επελέγησαν 23 μόνο σύμβολα από τα πάνω από 100 συλλαβογράμματατων Ελληνικών Γραμμικών γραφών. Αυτό που είναι σαφές, είναι ότι ο εφευρέτης (ή οι εφευρέτες) επέλεξε, μέσα από μια διαδικασία που ακόμα προσπαθώ να ανασυστήσω, κάποια από τα στοιχεία των Γραμμικών γραφών τα οποία με απλοποίηση μορφής έδωσαν τα αλφαβητικά γράμματα.

Ένα επιπλέον αλάνθαστο σημάδι όμως, εκτός από τη χρήση των φωνηέντων είναι η ονοματολογία των γραμμάτων. Σε αντίθεση με τη Φοινικική θεωρία καταγωγής του αλφαβήτου που συνδέει 15 από τα γράμματα με κάποια σημιτική λέξη, κάθε ένα από τα 23 γράμματα του πρωτοαλφαβήτου συνδέονται με την φωνητική αξία του αντίστοιχου συμβόλου των Γραμμικών γραφών. Είναι προφανές ότι ονομαστική σύνδεση με κάποια λέξη ή έννοια μπορεί να είναι -και μια γρήγορη ματιά πείθει και τον μη ειδικό- προβληματική ή αποκύημα ζωηρής φαντασίας. Ωστόσο επειδή οι γραμμικές γραφές ήταν άγνωστες για χιλιετίες και αποκρυπτογραφήθηκαν προσφάτως, στην περίπτωση της Αιγαιακής θεωρίας του αλφαβήτου η αντιστοίχιση  είναι πολύ πιο ασφαλής και επιστημονικώς αδιαμφισβήτητη. Οι αντιστοιχίες των ονομάτων των γραμμάτων με τις τιμές των συμβόλων στη Γραμμική Β φαίνονται στην εικόνα 4.

Εικόνα 4

Σύμβολα των διαφόρων μεσογειακών συστημάτων γραφής από παλαιότερη δημοσίευση.

Παρατηρήστε ότι όλα ανεξαιρέτως τα Ελληνικά ονόματα των γραμμάτων του Παλαμήδειου ή Δωρικού αλφαβήτου παραπέμπουν την φωνητική τιμή του προγονικού συλλαβογράμματος της Γραμμικής Β.

Μια άλλη γραμμή αποδείξεων προέρχεται από τις μορφές της Γραμμικής Β που επέζησαν σε τοπικά αλφαβήτα ως ομόλογα σύμβολα, δείχνοντας ξεκάθαρα ότι η γνώση της γραφής στο Αιγαίο προφανώς και δε χάθηκε ποτέ, αλλά επειδή το θέμα είναι τεχνικό, προτιμώ να μην το αναπτύξω in extenso εδώ. 

Το δένδρο της ζωής των μεσογειακών γραφών

Προτελευταίο στοιχείο που στηρίζει την Αιγαιακή ή ιθαγενή θεωρία καταγωγής του αλφαβήτου θεωρώ ότι είναι η φυλογενετική ανάλυση που έκανα στις μορφές των συμβόλων. Όπως φαίνεται ξεκάθαρα στην εικόνα 5 και έχω εξηγήσει αναλυτικώς και στα Ελληνικά, οι σχέσεις μεταξύ των διαφορετικών γραφών έχουν πολύ ισχυρή στήριξη των κλάδων και δείχνουν το Δωρικό και το Φοινικικό ξεκάθαρα ως απογόνους της οικογένειας των αρχαιότερων Αιγαιακών Γραμμικών γραφών. 

Εικόνα 5. Το φυλογενετικό δένδρο του αλφαβήτου και η σχέση του με τις άλλες γραφές της Ανατολικής Μεσογειου. Παρατηρήστε την πολύ ισχυρή στατιστική σταθερότητα των κλάδων.

Η Αρχαία Γραμματεία 

Άφησα τελευταία την αρχαία γραμματεία διότι ήταν και η τελευταία που ανακάλυψα. Αν και εξ αρχής το όνομα του Παλαμήδους τριγύριζε στο μυαλό μου, δεν είχα βρει τα κείμενα που να το συσχετίζουν καθώς προχωρούσα στις πιο τεχνικές μορφολογικές και φυλογενετικές αναλύσεις. Για την ακρίβεια, μέχρι αυτό το σημείο, η Αιγαιακή θεωρία μπορώ να πω ότι είναι α-χρονική: ενώ είναι ξεκάθαρο ότι πρόκειται για μια εφεύρεση ενός νέου οργανώματος, όπου έγινε σύνθεση με συγκεκριμένες αρχές και γονεϊκάσυστήματα, δεν υπάρχει κάτι που να χρονολογεί την ανακάλυψη, εκτός ίσως από τον τρόπο  επιλογής των συγκεκριμένων συμβόλων που όμως μας διαφεύγει ακόμα. Κι όμως, στην αρχαία γραμματεία, όχι στα πλέον δημοφιλή της κείμενα βεβαίως καθώς λείπει τελείως από τον Όμηρο όπως έχουμε δει, αλλά πάντοτε παρούσα δια μέσου των αιώνων, υπάρχει η παράδοση ότι εφευρέτης του αλφαβήτου ήταν ένας ταλαντούχος νεαρός πρίγκιπας που εκτός από γενναίος πολεμιστής ήταν και το λαμπρότερο μυαλό της εποχής. Και η ιστορία του ταιριάζει αξιοσημείωτα καλά με τα υπόλοιπα ευρήματα μου. 

Εκτός από λαμπρό μυαλό, φέρεται να είχε προγόνους μεταξύ άλλων από τα μέρη του Νείλουκαι της Φοινίκης, οπότε ενδεχομένως και γνώση της τοπικής γλώσσας ενώ ταξίδεψε στην Κύπρο που όπως είδαμε παίζει βασικό ρόλο στο ξετύλιγμα του κουβαριού. Ακόμη πιο κρίσιμα ωστόσο, αναφέρεται ξεκάθαρα ως ο εφευρέτης του Δωρικού 23γραμματου αλφαβήτου ενώ το τραγικό του τέλος έχει σύμφωνα με τις αρχαίες πηγές, αναπόσπαστη σχέση με τις ταραχές που ακολούθησαν τα Τρωικά και την δωρική επέκταση. Προφανώς, η Αιγαιακήθεωρία δεν χρειάζεται κάποιον επώνυμο εφευρέτη για να σταθεί, καθώς έχει τόσες γραμμές επιχειρημάτων να τη στηρίζουν. Ωστόσο, η περίπτωση του Παλαμήδους όπως παρουσιάζεται στην αρχαία γραμματεία έχει πάρα πολύ καλή αντιστοιχία στα υπόλοιπα ευρήματα για να αγνοηθεί.

Περαιτέρω, μας δίνει δυο ενδιαφέροντα στοιχεία χρονολογήσεως της εφευρέσεως του αλφαβήτου, αλλά και του Τρωικού πολέμου, καθώς στις αρχαίες πηγές τα δυο συνδέονται απολύτως. Αν λοιπόν η περί Παλαμήδους παράδοση έχει κάποιο ιστορικό πυρήνα, τότε το αλφάβητο, η μεταρρύθμιση δηλαδή των Γραμμικών γραφών σε ένα νέο, απλούστερο οργάνωμα εφευρέθηκε την εποχή των Τρωικών. Κι επειδή έχουμε τρεις εκλείψεις που περιγράφονται περί τα Τρωικά, αυτό ενδεχομένως μπορεί να μας βοηθήσει και στην απόλυτη χρονολόγηση. 

Αφήνω τελευταίο το πλέον υποθετικό  κομμάτι της όλης Αιγαιακής προσεγγίσεως. Αν και δεν το συναντούμε στον Όμηρο, φαίνεται ότι πριν τον Τρωικό πόλεμο, οι Αχαιοί είχαν μια εκτεταμένη αυτοκρατορία, αν μη τι άλλο εμπορική,  στη Μέση Ανατολή. Θα μπορούσε η αλφαβητική μεταρρύθμιση να είναι κατά παραγγελία  κάποιας κεντρικής αρχής ώστε να υπάρχει ενιαία γραφή που να διευκολύνει τις εμπορικές συναλλαγές μεταξύ συναλλασσομένων που μιλούν διαφορετικές γλώσσες; Αυτή η αρχή θα μπορούσε να ήταν οι Ατρείδες που κυβερνούσαν τους Αχαιούς, οι οποίοι θα έδωσαν την εντολή είτε σε κάποιο σοφό ή σε μια ομάδα σοφών• αν ίσχυε αυτό που βλέπουμε στην αρχαία γραμματεία ωστόσο, όπως επίσης σαφέστατα περιγράφει ο Σουίδας κατόπιν οι Ατρείδες στράφηκαν εναντίον του Παλαμήδους και της μνήμης του, σε ένα περιβάλλον εμφυλίου πολέμου. Σε κάθε περίπτωση μου φαίνεται ξεκάθαρο ότι αυτό το οργάνωμα, το αλφάβητο, είναι η πιο διαρκής και διαδεδομέμη εφεύρεση της πρώτης γνωστής Ελληνικής Αυτοκρατορίας, αυτής των Αχαιών.

Σε κάθε περίπτωση, γνωρίζουμε ότι αυτή η διεθνοποίηση, ή πρώιμη «παγκοσμιοποίηση» τελείωσε με τα δραματικά γεγονότα του τέλους της εποχής του Χαλκού. Των οποίων γεγονότων θρυαλλίδα θα μπορούσε να είναι, σύμφωνα με τις αρχαίες πηγές, η δολοφονία του εφευρέτου του αλφαβήτου.  Μετά ήρθε η κυριαρχία των Δωριέων, αλλά και του δωρικού αλφαβήτου. Και ίσως αυτά τα δυο να είναι το κλειδί για τη χρονολόγηση αυτού του γεγονότος, όπως ακριβώς το περιγράφουν οι αρχαίες πηγές. Αν και όπως προείπα δεν είναι απαραίτητο στοιχείο της Αιγαιακής θεωρίας για την καταγωγή του αλφαβήτου, σίγουρα ανοίγουν νέους και συναρπαστικούς δρόμους μελέτης.

Σε κάθε περιπτωση, αυτό το Παλαμήδειο ΑΕΙΟΥ, διήρκεσε έως τώρα, πραγματικά αιώνια.

 

Το άρθρο αφιέρωνεται στη μνήμη του Michael Ventris, αυτό τον ερασιτέχνη Κολοσσό της διανοήσεως που αποκρυπτογράφησε τη Γραμμική Β. Με αυτό το εύρημα, πήγε την Ιστορία του Ελληνισμού 9 αιώνες πίσω από αυτό που  ήταν αποδεκτό παράδειγμα και κοινή πεποίθηση έως τότε. Γεννήθηκε τέτοιες μέρες πριν 100 χρόνια, στις 12/7/1922.