Γράφει ο Κοσμάς Θεοδωρίδης.
Πριν από αρκετά χρόνια, ασχολήθηκα με το εκπληκτικό corpus των πινακίδων της μυκηναϊκής εποχής, όταν και γράφτηκαν τα πρώτα Ελληνικά. Δυσκολεύομαι να περιγράψω το συναίσθημα που δοκιμάζεις όταν αντιλαμβάνεσαι ότι χρησιμοποιούμε οι Έλληνες ίδιες ή παρόμοιες λέξεις 36-38 αιώνες μετά τα πρώτα γνωστά γραπτά στη γλώσσα μας. Καρπός εκείνης της εποχής ήταν και μια μελέτη σχετικά με την εφεύρεση του αλφαβήτου, γραμμένη στα Αγγλικά καθώς τότε εργαζόμουν ακόμα στο Imperial College. Σε αντίθεση με τα συχνά επαναλαμβανόμενα περί υιοθετήσεως τροποποιημένης φοινικικής γραφής, η καταγωγή του αλφαβήτου δεν είναι ξεκάθαρη. Ούτε και ο τρόπος που δημιουργήθηκε, αν ήταν δηλαδή εφεύρεση ή μετεξέλιξη άλλης προγενέστερης γραφής είναι ξεκάθαρος, αν και ασφαλώς υπάρχουν διάφορες θεωρίες. Στις αρχαίες διηγήσεις πάντως που θεωρούν το αλφάβητο εφεύρεση, δεσπόζει το όνομα του Παλαμήδη που τοποθετείται στα χρόνια του Τρωικού πολέμου. Στη μελέτη μου υποστηρίζω με διάφορες γραμμές επιχειρηματολογίας ότι στην πραγματικότητα το αλφάβητο είναι μια εφεύρεση που συνεχίζει τις Αιγαιακές γραμμικές γραφές με νέα δομή. Η πρωτότυπη μελέτη είναι πολύ μακροσκελής και κατά τόπους τεχνική για να τη μεταφράσω, αλλά μερικά σημεία είναι θαρρώ πολύ εύληπτα και εκ των υστέρων προφανή.
Από τις δέκα διαφορετικές γραμμές αποδείξεων που παρουσίασα στο άρθρο σχετικά με την εφεύρεση του πρώτο-αλφαβήτου, ίσως η πιο απλή να αντιληφθεί κάποιος μη ειδικός είναι η στοίχισή του σύμφωνα με μια απλή αριθμητική διάταξη. Οι περισσότερες ακαδημαϊκές προσεγγίσεις, διαπιστώνουν μια εκτεταμένη ομοιότητα του φοινικικού, αλλά και του ελληνικού αλφαβήτου με ένα από τα συστήματα σφηνοειδούς γραφής της Ουγκαρίτ, σημαντικότατου λιμανιού στη Βόρεια Συρία της εποχής του Χαλκού, ως προς τη σειρά των γραμμάτων. Έτσι υποστηρίζουν ότι το ουγγαριτικό είναι πρόγονος, ως προς τη σειρά των στοιχείων τουλάχιστον των υπολοίπων. Πράγματι, αν δούμε το Ουγγαριτικό σφηνοειδές αμπτζάντ (ή απλά αλφάβητο χωρίς φωνήεντα), βλέπουμε μια διάταξη 30 συμβόλων. Ωστόσο, το πρωτοαλφάβητο, είχε 23 στοιχεία και όχι 30 και περιελάμβανε βεβαίως σύμβολα για τους 5 φωνηεντικούς φθόγγους που όπως θα δούμε αντιστοιχούν στις 5 σειρές συλλαβογραμμάτων των ελληνικών γραφών της μυκηναϊκής εποχής. Η διάταξη των 23 γραμμάτων προκύπτει από την αντιστοίχιση με το φοινικικό και το αρχαίο εβραϊκό που είναι γνωστά, το Ετρουσκικό για το οποίο έχουμε ξεκαθαρα αρχαιολογικα ευρήματα και μάλιστα με τη ακριβή σειρά των συμβόλων, αλλά και από τα αρχαία ελληνικά αλφάβητα, όπως επεβίωσαν στην αρίθμηση – έως τα βυζαντινά χρόνια. Σε αντίθεση με τα τοπικά αλφάβητα, που είχαν εκτεταμένες προσθήκες, όπως τα γράμματα μετά το ύψιλον Φ, Χ, Ψ κι Ω, αφαιρέσεις και αντικαταστάσεις συμβόλων, στο αρχαίο αλφαβητικό σύστημα αριθμήσεως που επεβίωσε ως τα βυζαντινά χρόνια, πριν αντικατασταθεί από τους αραβικούς αριθμούς, η σειρά των πρώτων 23 στοιχείων διατηρήθηκε σχεδόν ατόφια. Στο σύστημα αυτό, που χρησιμοποιείται ακόμη, αλλά πλέον μόνο για αρίθμηση και χρονολογίες σε εκκλησιαστικά κείμενα, το σχεδόν πλήρες σύνολο (με τη μετάθεση του σαν ή σαμπί στον αριθμό 900) των γραμμάτων του πρωτοαλφαβήτου παρέμεινε σε μια εντυπωσιακά συντηρημένη για το πλήθος των χιλιετιών που μεσολάβησαν σειρά.
Στην εικόνα βλέπουμε την αντιστοίχιση του πρωτοαλφαβήτου με ένα από τα αρχαιότερα αλφαβητάρια που έρχεται από αρχαιολογικές ανασκάφές την Ιταλία, το Ετρουσκικό -που είναι πολύ κοντά στο Λατινικό- και το Ουγγαριτικό. Είναι σαφές ότι δεν είναι εντελώς όμοια στη σειρά, αλλά υπάρχουν 7 τμήματα ομολογίας μεταξύ Ουγγαριτικού, αμπτζάντ και πρωτοαλφαβήτου (i-vii). Φαίνεται ξεκάθαρα λοιπόν ότι ο μυθικός Παλαμήδης που σύμφωνα με κάποιες αρχαίες διηγήσεις πιστώνεται με την εφεύρεση, ή όποιος άλλος εφηύρε το αλφάβητο χρησιμοποίησε σειρά παρόμοια με αυτή που χρησιμοποιούσε και το Ουγγαριτικό, αλλά με αλλαγές.
“Εικόνα 1: Ετρουσκικό Αλφαβητάριο, Πρωτοαλφάβητο, Ουγγαριτικό σφηνοειδές και τρια αμπτζαντ, Φοινικικό, αρχάιο Εβραϊκό και σύγχρονο εβραϊκό, μοιράζονται τη σειρά των συμβόλων, αλλά εχουν και συγκεκριμένες διαφορές που στηρίζουν την υπόθεση ότι το πρωτοαλφάβητο ήταν εφεύρεση σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο “
Οι αλλαγές αυτές, η αφαίρεση δηλαδή μερικών στοιχείων και η προσθήκη φωνηέντων σε μη τυχαία σειρά, που θα σας είναι ελπίζω προφανείς από την εικόνα, ισχυροποιούν την πεποίθηση μου ότι πρόκειται περί εφευρέσεως που συνεχίζει μάλιστα τις Αιγαιακές γραφές. Η αφαίρεση στοιχείων που αντιστοιχούν σε φθόγγους υπήρχαν στις Χαναανιτικές γλώσσες, αλλά που δεν έχουμε στα Ελληνικά είναι ξεκάθαρη. Επίσης προφανής είναι ένθεση στη σειρά των πέντε βασικών φωνηέντων, η σωστότερα φωνηεντικών φθόγγων, που χρησιμοποιούμε και σήμερα Α, Ε, Ι, Ο, οΥ. Βέβαια, για την εφεύρεση του πρωτοαλφαβήτου, πιο σχετικό και αναμενόμενο ήταν φαντάζομαι ότι αυτά ήταν και τα φωνήεντα που χρησιμοποιεί στις διαφορετικές σειρές των συλλαβογραμμάτων η Γραμμική Β, αλλά και κάτι ακόμα πιο ενδιαφέρον, τα φωνήεντα που χρησιμοποιούσε το Κυπριακό συλλαβάριο ή η Γραμμική Γ, απευθείας απόγονος της Γραμμικής Β.
Δείτε τώρα πώς εντάσσονται τα πέντε φωνήεντα της Γραμμικής Γ στο πρωτοαλφάβητο– σημειώστε ότι στο πρωτοαλφάβητο, όπως και στα πρώιμα ελληνικά, το γράμμα Η ήταν σύμφωνο και απέδιδε τον δασύ ήχο, σαν το λατινικό ή το αγγλικό h. Το πρώτο βέβαια είναι το γνωστό μας άλφα. Μετρήστε λίγο, μετά από πόσα γράμματα μπαίνει το δεύτερο; Το τρίτο, το τέταρτο και τέλος το πέμπτο; Υπάρχει ή δεν υπάρχει σειρά; Όχι μόνον υπάρχει, αλλά δημιουργεί και μια συγκεκριμένη αρμονική σχέση. Τα σύμφωνα κατανέμονται ανά 3, 4, 5 και 6 μεταξύ των φωνηέντων! Προφανώς λοιπόν δεν είναι πιθανό η κατάταξη αυτή να συνέβη τυχαία παρά κάποιος ή κάποιοι να σχεδίασαν αυτή τη δομή. Κανένα αλφάβητο δεν είναι τέλειο και δεν αποδίδει όλους τους ήχους μιας γλώσσας κι έτσι αναρωτήθηκα γιατί αυτός ο μυθικός Παλαμήδης διάλεξε αυτή τη δομή. Νομίζω ότι η αριθμητική διάταξη κρύβει ένα μήνυμα από τη μακρινή εκείνη εποχή του χαλκού, πρωτίστως το γεγονός ότι ήταν μια μελετημένη εφεύρεση σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο, από κάποιον ή κάποιους, μια υπογραφή του εφευρέτη αν θέλετε. Η αριθμητική σχέση βεβαίως δείχνει και κάτι άλλο που σας αφήνω να το σκεφτείτε πριν θα σας δώσω τη δική μου εκδοχή.
Αλλά, αυτό είναι για άλλη συνέχεια της ιστορίας μας.
