Kαταγωγή του αλφαβήτου: η φωνή των φωνηέντων

3531

Γράφει ο Κοσμάς Θεοδωρίδης.

Σε ένα από τα άρθρα της περίφημης – ή διαβόητης – σειράς για τους Nacirema, όπου προσεγγίζεται η Αμερικανική κουλτούρα με όρους ανθρωπολογικής σάτιρας, o William Walker  σχολιάζει την εκπαίδευση στο γράψιμο ως τελετουργία που την επιβάλει η κάστα των διδασκάλων. Διαπιστώνει μάλιστα ότι ενώ η γλώσσα τους έχει ξεκάθαρα εννέα φωνηεντικά φωνήματα, η κάστα επιβάλει τη χρήση μόνον 5 συμβόλων για αυτά, Α,Ε,Ι,Ο και U. Αν και η προσέγγιση είναι σατιρική, αυτό είναι κάτι που βεβαίως ισχύει. Και ισχύει περαιτέρω για τις περισσότερες από τις γλώσσες των κρατών που κυριάρχησαν στην υφήλιο τους τελευταίους αιώνες. Είναι ένα ενδιαφέρον ζήτημα γιατί οι πιο ισχυρές κουλτούρες των τελευταίων αιώνων παραμένουν πιστές σε ένα αρχαίο σημειωτικό σύστημα παρά το ότι δεν έχει πολύ καλή ανταπόκριση στην τρέχουσα γλώσσα τους, αλλά βέβαια μεγαλύτερο ενδιαφέρον έχει το πώς φτιάχτηκε αυτό σύστημα εξ αρχής.

Ακόμα και οι πλέον φανατικοί υποστηρικτές της Φοινικικής θεωρίας για την καταγωγή του αλφαβήτου, δεν αρνούνται ότι το Ελληνικό – ή μάλλον τα Ελληνικά- αλφάβητο ήταν το πρώτο που κωδικοποίησε τα φωνήεντα. Η διαφωνία με την ιθαγενή θεωρία για την καταγωγή του αλφαβήτου είναι στη φορά μεταδόσεως. Το επιχείρημα των φοινικιστών είναι ότι οι Έλληνες πήραν το φοινικικό και χρησιμοποίησαν μερικά σύμβολα που κωδικοποιούσαν σύμφωνα κάνοντας τα φωνήεντα. Βέβαια για την ιθαγενή θεωρία καταγωγής του αλφαβήτου αυτό είναι ένα ακόμα σαθρό σημείο της φοινικικής. Το πρωτοαλφάβητο φαίνεται ότι δομήθηκε γύρω από τα φωνήεντα και την κατανομή τους, δεν τα περιέλαβε μετά. Η πιο απλή απόδειξη είναι το απλό μέτρημα, όπως φαίνεται και στην εικόνα. Τα φωνήεντα στο πρωτοαλφαβητο κατανέμονται με συγκεκριμένο τρόπο και μάλιστα με 3,4,5 και 6 σύμφωνα ανάμεσά τους. 

Πώς θα μπορούσε να είναι τυχαίο αυτό; Προφανώς και δεν είναι τυχαίο και μάλιστα είναι αυτό που αποκάλεσα “υπογραφή του Παλαμήδη”, το αλάνθαστο τεκμήριο ότι το αλφάβητο ήταν εφεύρεση σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο. Και βέβαια, πώς να στηριχθεί η προέλευση του πρωτοαλφαβήτου από το φοινικικό αφού το πρώτο είναι χτισμένο γύρω από τα φωνήεντα που το δεύτερο δεν χρησιμοποιεί; Είτε λοιπόν το πρωτοαλφάβητο εφευρέθηκε για να βελτιώσει τις αιγαιακές γραφές σε ένα πραγματικό κβαντικό άλμα, όπως το περιγράφει ο Ευριπίδης στην τραγωδία “Παλαμήδης” είτε για να κωδικοποιήσει και τις δυο γλωσσικές οικογένειες. 

Αυτή είναι και η κατεύθυνση προς την οποία κλίνω περισσότερο σε αυτή τη φάση, θεωρώ δηλαδή πιθανό ότι ο μυθικός Παλαμήδης ή όποιος άλλος (ή άλλοι) εφηύρε το πρωτοαλφάβητο, γνώριζε και τις δυο ομάδες γλωσσών και επεχείρησε μια σύνθεση. Αυτή η άποψη μου στηρίζεται στην χρήση της (τροποποιημένης) σειράς του σφηνοειδούς συλλαβαρίου της Ουγκαρίτ. Δεν είναι βέβαια η μόνη φορά στην ιστορία που υπήρξε σύνθεση Αιγαιακών και Λεβαντίνικων στοιχείων για να δημιουργηθεί ένα νέο οργάνωμα. Στην πραγματικότητα, πολύ διαδεδομένα πολιτισμικά οργανώματα, εκτός από το αλφάβητο και οι πλέον διαδεδομένες θρησκείες, φαίνεται να έχουν παρόμοια διαδρομή. Όσοι λοιπόν θέλουν να δηλώσουν ανωτερότητα της μιας ή της άλλης πλευράς καλό είναι να στοχαστούν στο γεγονότα των διαχρονικών συνθέσεων.  

Όταν ξεκαθαρίσεις ότι το αλφάβητο είναι εφεύρεση αρχίζεις να αναρωτιέσαι, τι σκεφτόταν ο εφευρέτης ή οι εφευρέτες του; Και ποιο ήταν το νόημα αυτής της εφευρέσεως για αυτόν πέραν της χρηστικής του αξίας; Τι είχε στο μυαλό του ο Παλαμήδης και γιατί κατένειμε τα γράμματα έτσι; 

Προφανώς δεν ξέρουμε αν ο Παλαμήδης, ως μυθικός εφευρέτης του αλφαβήτου υπήρξε, αν ήταν ένα πρόσωπο ή πολλά, ούτε καν την εποχή που έζησε, αν και μπορούμε να έχουμε μια ιδέα για το ενδεχόμενο χρονολογικό εύρος από τα αρχαιολογικά ευρήματα. Από την άλλη η δομή του συστήματος που μας άφησε που μας δείχνει πολλά, αν αποφασίσουμε να το ψάξουμε. Η σπονδυλική στήλη του πρωτοαλφαβήτου είναι ξεκάθαρα τα φωνήεντα και μάλιστα σε μορφές που μοιάζουν με αυτά του Κυπριακού συλλαβαρίου. Η σειρά όμως πώς επελέγη; Τι έκανε τον Παλαμήδη να φτιάξει την σπονδυλική στήλη ως ΑΕΙΟY; Θα μπορούσε να σημαίνει κάτι για αυτόν;

Και θα μπορούσε να είναι μια ένδειξη για την καταγωγή του ίδιου του εφευρέτη;

 Σε αυτά τα θέματα θα εστιάσω σε επόμενο επεισόδιο της σειράς.