Στη Σιέρα Λεόνε ουδείς φοβάται τoν κορωνοϊό. Tα κρούσματα είναι ελάχιστα και ο θάλαμος απομόνωσης στο νοσοκομείο έρημος. Οι άνθρωποι ανταμώνουν σε γάμους, ποδοσφαιρικούς αγώνες και συναυλίες, χωρίς μάσκες. Η πανδημία δεν τους αγγίζει. Η Σιέρα Λεόνε, μία χώρα οκτώ εκατομμυρίων κατοίκων στα παράλια της Δυτικής Αφρικής, παρέμεινε αλώβητη από την πανδημία. Τι ακριβώς συνέβη εδώ και στα άλλα κράτη της υποσαχάριας Αφρικής, παραμένει μυστήριο.
Τα χαμηλά ποσοστά λοιμώξεων, νοσηλειών και θανάτων από COVID-19 στη δυτική και κεντρική Αφρική βρίσκονται στο επίκεντρο του επιστημονικού ενδιαφέροντος. Δεν καταμετρήθηκαν οι άρρωστοι και οι νεκροί; Αν ο κορωνοϊός προκάλεσε μικρότερη καταστροφή εδώ, ποιος είναι ο λόγος; Aν ήταν εξίσου φονικός, πώς δεν το πήραμε είδηση;
Στην αρχή της πανδημίας όλοι εκτιμούσαν ότι ο κορωνοϊός θα σάρωνε στην Αφρική, ιδιαίτερα σε κράτη όπως η Σιέρα Λεόνε, με αδύναμα έως ανύπαρκτα υγειονομικά συστήματα, όπου υπάρχουν, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, τρεις γιατροί ανά 100.000 κατοίκους. Θεωρητικά, ο υψηλός αριθμός πασχόντων από ελονοσία, AIDS, φυματίωση και υποσιτισμό, θα συνιστούσε ιδανικό προσάναμμα για ολική καταστροφή.
Ευτυχώς, αυτό το σενάριο δεν επαληθεύτηκε. Οι μεταλλάξεις «Βήτα», «Δέλτα» και «Ομικρον» θέρισαν στη Νότια Αφρική. Στην υπόλοιπη ήπειρο οι απώλειες είναι μηδαμινές. Το παράδοξο έγκειται στο ότι πρόσφατες μελέτες επιβεβαιώνουν ότι ο κορωνοϊός εξαπλώθηκε σαν την πυρκαγιά και στη Μαύρη Ηπειρο. Τα δύο τρίτα του πληθυσμού της υποσαχάριας Αφρικής έχουν αντισώματα για την COVID-19, τα οποία πυροδοτήθηκαν από φυσική λοίμωξη. Μελέτη του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας έδειξε ότι, μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2021, το 65% των Αφρικανών είχε προσβληθεί από τον κορωνοϊό. Μόλις το 4% του πληθυσμού είχε εμβολιαστεί, κατά την ολοκλήρωση της έρευνας.
Γιατί λοιπόν ο κορωνοϊός στην Αφρική είναι λιγότερο θανατηφόρος; Αρχικά, η ιδιαιτερότητα αποδόθηκε στη σχετική νεότητα των κατοίκων. Ο μέσος όρος ηλικίας στην ήπειρο είναι τα 19 χρόνια, ενώ στην Ευρώπη τα 43 και στις ΗΠΑ τα 38. Tα δύο τρίτα του πληθυσμού της υποσαχάριας Aφρικής είναι νεότερα των 25 ετών και μόλις το 3% άνω των 65. Αυτό σημαίνει ότι πολλοί λιγότεροι γέρασαν αρκετά, ώστε να εμφανίσουν χρόνια προβλήματα υγείας (καρδιαγγειακά νοσήματα, διαβήτης, χρόνια αναπνευστικά προβλήματα και καρκίνο) που πολλαπλασιάζουν τον κίνδυνο θανάτου από COVID-19. Οι υγιείς νέοι όταν προσβάλλονται από κορωνοϊό ενδέχεται να είναι ασυμπτωματικοί και χωρίς διάγνωση.
Μια διαφορετική θεωρία υποθέτει ότι οι υψηλές θερμοκρασίες και η διαβίωση σε ανοικτούς χώρους βοήθησε στην ελαχιστοποίηση της διασποράς. Κομβικό ρόλο, επίσης, ενδέχεται να διαδραμάτισε η χαμηλή πληθυσμιακή πυκνότητα σε πολλές περιοχές και η δυσχέρεια στις μετακινήσεις. Δεν αποκλείεται, επίσης, η έκθεση σε άλλους παθογόνους οργανισμούς, (κορωνοϊούς, αλλά και στον ιό έμπολα και τον πυρετό λάσα) να έδρασε προστατευτικά.
Αυτές οι θεωρήσεις καταρρίπτονται επειδή η COVID-19 έκανε θραύση στη νότια και νοτιοανατολική Ασία. Ο πληθυσμός της Ινδίας είναι νεαρός (28 ετών), οι θερμοκρασίες υψηλές, όπως και τα ποσοστά ελονοσίας και άλλων λοιμώξεων. Η μετάλλαξη «Δέλτα», ωστόσο, προκάλεσε περισσότερους από 400.000 θανάτους.
Μήπως οι θάνατοι από COVID-19 στην Αφρική απλώς δεν καταγράφηκαν; Στη Σιέρα Λεόνε, παραδείγματος χάριν, η δυνατότητα διαγνωστικών τεστ είναι μηδενική και έχουν καταγραφεί μόλις 125 θάνατοι. Ερευνά του Πανεπιστημίου Νιαλά απέδειξε ότι το 78% των κατοίκων είχε αντισώματα στην COVID-19. Οι άνθρωποι εδώ πεθαίνουν στα σπίτια τους, είτε επειδή δεν έχουν πρόσβαση σε νοσοκομείο είτε επειδή αυτό επιθυμούν οι οικείοι τους. Πολλοί θάνατοι δεν δηλώνονται ποτέ. Το ίδιο συμβαίνει σε όλη την Υποσαχάρια Αφρική. Μελέτη της Οικονομικής Επιτροπής για την Αφρική του ΟΗΕ διαπίστωσε ότι δηλώνεται μόλις ο ένας στους τρεις θανάτους.
Τα στοιχεία του Economist
Ο Economist, που καταγράφει την υπερβάλλουσα θνητότητα στην Αφρική, διαπιστώνει 1 έως 2,9 εκατομμύρια περισσότερους από το σύνηθες θανάτους στην ήπειρο κατά την πανδημική περίοδο. Ο δρ Σαλίμ Αμπντούλ Καρίμ, μέλος της «ομάδας κρούσης για την COVID-19» του Αφρικανικού Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων, πιστεύει ότι οι θάνατοι στην υποσαχάρια Αφρική είναι ανάλογοι με της Νότιας Αφρικής. Δεν υπάρχει, άλλωστε, λόγος που να καθιστά τους Νοτιοαφρικανούς πιο ευάλωτους στον κορωνοϊό από τους Αιθίοπες ή τους κατοίκους της Γκάμπια. Η νεότητα του πληθυσμού αποτελεί μία αιτία του «αφρικανικού παράδοξου», καθώς οι νέοι φορείς της νόσου δεν έφτασαν στα νοσοκομεία, ενώ οι ηλικιωμένοι που πέθαναν από εγκεφαλικό ή άλλες επιπλοκές του κορωνοϊού δεν καταγράφηκαν ως θάνατοι αυτής της αιτιολογίας. Πολλοί θάνατοι, απλώς δεν δηλώθηκαν.
Δεν πρέπει, ωστόσο, να υπάρξει εφησυχασμός. Τίποτα δεν αποκλείει την εμφάνιση μίας νέας μετάλλαξης, εξίσου μεταδοτικής με την «Ομικρον» και εξίσου φονικής με τη «Δέλτα». Είναι πολύ σημαντικό να μη θεωρηθεί ότι οι κάτοικοι της Αφρικής διαθέτουν, για οποιονδήποτε λόγο, προστασία έναντι της πιο δυσμενούς έκβασης της COVID-19 και έτσι δεν είναι απαραίτητoς ο εμβολιασμός τους ή δεν είναι προτεραιότητα η προώθηση προς τα εκεί εμβολιαστικών δόσεων. Αντιθέτως, και σήμερα είναι επιτακτική η επιτάχυνση της εμβολιαστικής εκστρατείας. Κάθε άλλη θεώρηση θα συνιστούσε ύβρη με δραματικά αποτελέσματα.
Δύο χώρες – δύο ιστορίες
Η Νότια Αφρική ξεχώρισε κατά τη διάρκεια της πανδημίας από τα υπόλοιπα κράτη της υποσαχάριας Αφρικής όχι μόνον εξαιτίας της δριμύτητας του πλήγματος που δέχθηκε, αλλά επειδή κάθε θάνατος από κορωνοϊό καταγραφόταν. Ακόμα και έτσι, οι νεκροί από COVID-19 είναι πολύ περισσότεροι από αυτούς που εγγράφηκαν στα αρχεία. Την περίοδο Μαρτίου 2020 – Σεπτεμβρίου 2021 κατέληξαν, από φυσικά αίτια, 250.000 άνθρωποι περισσότεροι από το αναμενόμενο, με βάση τα στοιχεία από παλαιότερες αντίστοιχες περιόδους. Καθώς η αύξηση των θανάτων συμπίπτει με την έξαρση των πανδημικών κυμάτων, είναι προφανές ότι οφείλεται στην COVID-19. Αντιθέτως η Ζάμπια, μια χώρα 18 εκατομμυρίων κατοίκων, κατέγραψε μόνο 4.000 θανάτους από COVID-19. Ομως το 87% των σορών στα νεκροτομεία των νοσοκομείων της ήταν μολυσμένες με κορωνοϊό. Η διαφορά Ζάμπιας και Νότιας Αφρικής δεν οφείλεται στη «θωράκιση» των κατοίκων της πρώτης, αλλά στην εξαιρετικά κακή ποιότητα των επιδημιολογικών δεδομένων.
