Συνάντηση Μπάιντεν – Ερντογάν στη Ρώμη

Γράφει ο Στέλιος Ιατρού

Α.

1. Το μεσημέρι της Κυριακής 31 Οκτωβρίου 2021 ολοκληρώθηκε στη Ρώμη η δεύτερη συνάντηση του Αμερικανού Προέδρου Τζο Μπάιντεν με τον για πρώτη φορά χαμογελαστό μετά από πολύ καιρό σε φωτογράφηση με ξένο ηγέτη Ρετσέπ Ταγίπ Ερντογάν.
2. Πρώτη συνάντηση είχε υπάρξει στη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ στις 14 Ιουνίου 2021. Ενδιάμεσα, ο Μπάιντεν είχε απορρίψει συνάντηση με τον Τούρκο Πρόεδρο στο περιθώριο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ. Ήταν μέρες που ο Ερντογάν διατυμπάνιζε τις επαφές του με το Κρεμλίνο, την πρόθεσή του ν’ αγοράσει νέα συστοιχία S-400, και να συναντηθεί στο Σότσι με τον Πούτιν, όπως κι έγινε προσφάτως, στις 29 Σεπτεμβρίου.
3. Στη συνάντηση παρίσταντο οι Υπουργοί Εξωτερικών Μπλίνκεν και Τσαβούσογλου (ο γνωστός ανυπόληπτος φίκος που αποκάλεσε κλαψιάρικο παιδάκι με κόμπλεξ κατωτερότητας τον Έλληνα Υπ.Εξ. Νίκο Δένδια, και ο κόσμος γέλασε) καθώς και μια μαντιλοφορεμένη διερμηνεύτρια για τον Τούρκο Πρόεδρο, που ζητεί τέτοιες υπηρεσίες πρώτον διότι δεν γνωρίζει δυτικές γλώσσες επαρκώς ή και καθόλου, και δεύτερον για να προλαβαίνει να σκέφτεται, πρακτική που εφάρμοζαν και οι μεγαλειώδεις Οθωμανοί Σουλτάνοι στο Ντιβάνι, με πολλούς συμβολισμούς βέβαια εκείνοι για την ανωτερότητα και ιερότητα της δικής τους γλώσσας. Κάποια στιγμή θα γράψω κάτι για την ελληνική συνήθεια να επιδεικνύουμε πως πήραμε το Προφίσιενσι και το Μίττελστουφε.

Β.

4. Ασφαλώς δεν μπορούμε να παραγνωρίσουμε το γεγονός πως η Τουρκία λογίζεται και γι’ αυτό συμμετέχει στις συνόδους των είκοσι ισχυρότερων του πλανήτη, έτσι δε της παρέχεται η ευκαιρία να συσκέπτεται, να συνδιαλέγεται, και να συνδιαμορφώνει αποφάσεις για το μέλλον του πλανήτη με άλλους δεκαεννιά, στον βαθμό βέβαια που την ενδιαφέρουν αυτά τα ζητήματα που καίνε τους άλλους, πάντως της δίνεται η ευκαιρία ν’ ακούγεται η φωνή της έστω κι αν δεν εισακούεται, μα δεν αγνοείται κιόλας· όμως, κι αν ακόμα αδιαφορεί η ίδια για τα ζητήματα που εισφέρουν στο τραπέζι οι άλλοι, πάλι αποτελεί τρανή υπόθεση να προσκαλείται σε τέτοιες συναντήσεις, όπως καί στη Σύνοδο για την Ειρήνη στη Λιβύη, απ’ την οποία επιδεικτικά απέκλεισε τον Κυριάκο Μητσοτάκη η Άνγκελα Μέρκελ, αλλά θυμάμαι καί την εκπρόσωπο της Αναλένα Μπέρμποκ να λέει πως μήτε και οι Πράσινοι βλέπουνε κανέναν λόγο να προσκληθεί η Ελλάδα στις διαδικασίες, επειδή δεν σχετιζόμαστε με τη Λιβύη, λένε. 
5. Στα ελληνικά ΜΜΕ θ’ ακούσετε να χρυσώνεται για μας το χάπι, καθώς θα μεταδίδουν πως ο Ερντογάν ήταν τάχα απομονωμένος και δεν συνάντησε κανέναν άλλον ηγέτη. Πλάνη που δεν αφηγείται με ακρίβεια τα πράγματα. Απομόνωση θα ήταν να μην τον προσκαλέσουν. Γενικά στις διεθνείς σχέσεις είναι καλό να σε προσκαλούν και να σε συμβουλεύονται, έστω κι αν υποθέσουμε πως σε ακούνε με δυσπιστία, ενώ είναι πάντοτε αποθαρρυντικό να μαθαίνεις τα νέα απ’ τους ρεπόρτερς.
6. Λέω πως είναι πλάνη το κουβεντολόι για απομόνωση, όπως και το άλλο για χαστούκια που δήθεν τρώει, γιατί ο Ερντογάν δεν ενδιαφερόταν να συναντηθεί κατ’ ιδίαν με τους άλλους ηγέτες, αλλ’ εφλέγετο μονάχα γι’ αυτήν εδώ τη συνάντηση με τον Τζο, διότι τούτη είναι που κουβαλά μέσα της πρακτικώς και συμβολικώς αξιοποιήσιμο κεφάλαιο ― αφού ο Τζο δεν έχει δει ακόμα τον Έλληνα Πρωθυπουργό, παρά την αόριστα διατυπωμένη κάτι-σαν-πρόσκληση που διέδωσε το Μαξίμου πως άφησε μια φορά να αιωρείται τηλεφωνικώς ο Αμερικανός Πρόεδρος για κάααποια στιγμή, εάααν ποτέ το επιτρέψει η πανδημία, μάλιστα δε το τουΐταρε περιχαρής κι ο πρωθυπουργικός λογαριασμός στις 25 Μαρτίου 2021, αλλά και οι φιλοκυβερνητικές εφημερίδες στην Ελλάδα έγραφαν ήδη απ’ τις πρώτες ημέρες της εκλογής Μπάιντεν περί «Σπριντ για να γίνει συνάντηση Μπάιντεν με Μητσοτάκη, πριν από τον Ερντογάν» (βλ. λ.χ. άρθρο της Αλεξάνδρας Φωτάκη την 23η Νοεμβρίου 2020, ΤΑ ΝΕΑ). Η δεύτερη αυτή συνάντηση με τον Αμερικανό Πρόεδρο παραχωρήθηκε στον Ερντογάν νωρίτερα απ’ όσο αναμενόταν, όχι δηλαδή στη Γλασκώβη, όπου θα συνέρχονταν εκατόν είκοσι αντιπροσωπείες, αλλ’ εδώ στη Ρώμη, όπου προσήλθαν οι είκοσι ισχυρότεροι.

Γ. 

7. Τί είπε ο Μπάιντεν; Δεν γνωρίζουμε παρά μονάχα όσα ελάχιστα απέλυσαν στη δημοσιότητα οι ίδιοι οι Αμερικανοί ― κι όχι βέβαια οι Τούρκοι· αυτοί μίλησαν για καλό κλίμα, μα λησμονούν πως ο Μπάιντεν δεν είναι δα και κανένας αγριάνθρωπος, επομένως την υπηρεσιακή αβρότητα ενός υπερέμπειρου Statesman σπεύδουν κάπως ανατολίτικα να την διατρανώσουν προς άπαν ακροατήριο ως καλό κλίμα. Το τί είναι καλό ή κακό έχει να κάνει με το εάν εξυπηρετήθηκαν οι προτεραιότητες τόσο της μίας όσο και της άλλης πλευράς. Επιφυλάσσομαι για τις προτεραιότητες των ΗΠΑ, που φαίνεται ότι έθεσαν ζητήματα, στα οποία περιμένουν στο εξής να δούνε την τουρκική πρόοδο.
8. Οι Αμερικανοί, λοιπόν, είπαν πως ο Πρόεδρος Μπάιντεν άνοιξε κουβέντα στον Νεοχαλίφη για την κλασική αμερικάνικη ατζέντα συν μερικά ακόμα πραγματάκια που μ’ ενδιαφέρουν πολύ. 

➤ Η κλασική ατζέντα είναι: 

(α) τ’ ανθρώπινα δικαιώματα και η δημοκρατικότητα της Τουρκικής Πολιτείας (ωραία λέξη η Republic), και

(β) τα ζητήματα ασφάλειας και σταθερότητας στην περιοχή ― εδώ οι Αμερικανοί εγγράφουν την τουρκική διεθνή συμπεριφορά της τελευταίας διετίας και κάτι, βλ. εργαλειοποίηση της μεταναστευτικής κρίσης κόντρα στην ΕΕ, εμπλοκή σε Λιβύη, Ανατολική Μεσόγειο, Αιγαίο, Καύκασο, Μαγκρέμπ, Σαχέλ, Κέρας της Αφρικής, Ερυθρά Θάλασσα, Συρία-Ιράκ-Κουρδιστάν, Ιράν, κολλητιλίκια με Ρωσία, S-400, σχέσεις με Ισραήλ, Κατάρ, Μουσουλμανική Αδελφότητα, και κάμποσα άλλα, που κανένα τους δεν συζητήθηκε σε βάθος παρά την διάρκεια μιας ώρας και κάτι, που κράτησε τόσο μονάχα λόγω της χρήσης διερμηνείας.

9. Η μη κλασική ατζέντα είναι η ουσιώδης, γιατί κανείς δεν αυταπατάται πως στην κλασική ατζέντα καμία πρόοδος δεν αναμένεται να επιτευχθεί προτού σχιστεί ο ουρανός και βυθιστεί η γη κάτω απ’ τη θάλασσα. 

➤ Τα θέματα της καινούργιας ατζέντας ήσαν: 

(α) η εγκατάσταση ενός μηχανισμού συνεννόησης (βλ. Ιμπραήμ Καλίν – Τζέικ Σάλιβαν, Σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ) μεταξύ των δύο χωρών ως αναγκαία και ικανή προϋπόθεση για την κλιμακωτή αποκατάσταση των σχέσεων σε κάποια φάση κάτι-σαν-προτέρας-ομαλότητας. Πρόκειται για μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης, ή για όποιον έχει επαφή με την αμερικάνικη κουλτούρα σκέψης, για probation period, δηλαδή για ενημέρωση πως σας παρακολουθούμε κι εξετάζουμε τις συμπεριφορές σας, και εάν δεν συμμορφωθείτε εδώ, εδώ, εδώ, κι εδώ, τα πράγματα θα παραμείνουν προβληματικά. Εάν πάλι συμμορφωθείτε, θα μπορείτε να ελπίζετε πως ίσως επανεξετάσουμε να ξεπαγώσουμε κάποια θέματα, σταδιακά και πάντοτε στο πλαίσιο της αναλογικότητας. 

➤ Το σημαντικό εδώ είναι πως τέτοιο μηχανισμό, που θα εξειδικευτεί με συνεννοήσεις μεταξύ Ιμπραήμ Καλίν και Τζέικ Σάλιβαν, δεν ζητούν ποτέ οι ΗΠΑ απ’ τους αξιόπιστους συμμάχους τους. Επομένως, εδώ ενδεχομένως να βλέπουμε την ανταπόκριση σύμπλευσης του Οβάλ Γραφείου με μιαν αποστροφή της επιστολής των Αμερικανών βουλευτών που έλαβε ο Μπλίνκεν προ ημερών, πως η Τουρκία συμπεριφέρεται σαν να μην είναι σύμμαχος αλλά ανταγωνίστρια, rival, των συμφερόντων των ΗΠΑ. Είχα σχολιάσει σε ανάρτησή μου εκείνη τη μέρα πως τέτοιες δημόσια αυστηρές επιστολές με δήθεν αποδέκτη τον Αμερικανό Υπ.Εξ. είναι όχι σπάνια υποβολιμαίες απ’ το ίδιο το Οβάλ Γραφείο, ώστε να μπορεί να ισχυριστεί κατόπιν σε μια διαπραγμάτευση με ξένο ηγέτη πως «ξέρεις φίλε μου, εγώ πολύ θα ήθελα να τα βρούμε, αλλά να, μου έχουν δεμένα τα χέρια κάτι θερμοκέφαλοι στο Κογκρέσο, και πρέπει κάτι να μου δώσεις δημόσια για να τους κατευνάσω, ιδού μια λίστα που εντελώς τυχαία βρέθηκε στην τσέπη μου, με τα μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης, τα οποία θα παρακολουθούμε εάν εφαρμόζετε· αμέτε τώρα στην ευχή του Αλλάχ.»

(β) όσον αφορά το δημοσίως γνωστό πλέον αίτημα της Τουρκίας γι’ αγορά σαράντα νέων F-16 κι εκσυγχρονισμό άλλων ογδόντα, ένα θέμα που ήδη εθίγη απορριπτικά καί στην προρρηθείσα επιστολή μελών του Κογκρέσου προς τον Άντονι Μπλίνκεν, ο Μπάιντεν το παρέπεμψε στις ελληνικές καλένδες, υπογραμμίζοντας ότι κάτι τέτοια αιτήματα περνάνε μέσα απ’ τις κατάλληλες διαδικασίες, “they go through the proper channels”, επιχείρημα-φενάκη, γιατί ασφαλέστατα δεν βγάζει εμπειρικώς νόημα, όταν λέει ο Πρόεδρος πως είναι κάπως αναρμόδιος βρε παιδί μου να το λάβει και να το προχωρήσει. 

10. Η πρόταξη των γραφειοκρατικών διαδικασιών εκ μέρους του Προέδρου Μπάιντεν ήταν ο εύσχημος τρόπος για να πει πως δεν είναι ακόμα η ώρα να συζητάμε κάτι τέτοιο, εδώ που μας έχετε φέρει κι έχουν φτάσει τα πράγματα, πως η δική σας ανάγκη δεν είναι δική μας προτεραιότητα, πως υπάρχουν πολλά γεωστρατηγικά εμπόδια που πρέπει να υπερβούμε προτού φτάσουμε να εξετάσουμε τούτο το θέμα, ας δούμε λοιπόν πρώτα πώς θα εξελιχθεί η σχέση μας, κι εδώ θά ’μαστε, δεν χανόμαστε. 

➤ Κρισίμως, ο Μπάιντεν επαναπροσδιόρισε τη σχέση του Ερντογάν με τον νέο ένοικο του Λευκού Οίκου, όταν ανάμεσα στο αίτημα του Ταγίπ και στο δικό του Γραφείο ο Τζο παρεμβάλλει διαχωριστικά πλέον ως παραβάν τα γρανάζια της αμερικανικής υπηρεσιακότητας, τη γραφειοκρατία μακράς πνοής, το βαθύ κατεστημένο που ο Τζο πάντοτε υπηρέτησε, εμπιστεύεται, και παράγει ισχύ όταν ο ίδιος το διαχειρίζεται με τέχνη και δεν το αγνοεί· παρεμβάλλει τη σχεδόν μερκελική υπενθύμιση πως στις ΗΠΑ λειτουργούν απρόσωπα οι θεσμοί που δεν μπορούν ν’ αγνοηθούν χάριν προσωπικών συνεννοήσεων μεταξύ των ηγετών, και το κάνει σ’ έναν άνθρωπο ποτισμένο με την ανατολίτικη παράδοση του παζαριού και με τη διαρκή εργαλειοποίηση της προσωπικής ισχύος, καθώς ο Τούρκος Νεοχαλίφης είχε συνηθίσει να σηκώνει το τηλέφωνο όποια ώρα του κάπνιζε και να διατυπώνει απευθείας τα αιτήματά του, προνομιακά, στον αδαή και self-centered προκάτοχο του Τζο, πρακτική που ο τελευταίος ξεκόβει τώρα, τοποθετώντας τον Τούρκο ομόλογό του ένα σκαλοπάτι, ή κάμποσα, χαμηλότερα, και τον υποχρεώνει ν’ ακολουθεί τις διαδικασίες που αυτός υποδεικνύει από θέση ισχύος. Αυτό ήταν μια ήπια εκδήλωση strongarming. Προειδοποιητική.

Δ. 

11. Να μιλάμε επομένως για Joe Bidenopoulos; Όχι βέβαια, καθώς έδειξε η επίσκεψη του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου στην Ουάσιγκτον. Δυστυχώς, υπήρξαν πολλά λάθη εκ μέρους του Λευκού Οίκου στην υπόθεση αυτή. Κρισίμως, η επίσκεψη είχε κανονιστεί απ’ το Οβάλ Γραφείο σε συνεργασία με το γραφείο τουρκικών υποθέσεων του DoS, που αυτό αδιανόητα συνεργάστηκε με την Τουρκική Πρεσβεία στις ΗΠΑ, μένοντας ανεξήγητα στο γράμμα της ιδιότητας του Πατριάρχη ως ελάσσονος αξιωματούχου που υπάγεται στον Έπαρχο της Κωνσταντινούπολης, κι έτσι ο Τούρκος Πρέσβης απαίτησε και του παραχωρήθηκε να παρευρίσκεται οπουδήποτε μετέβαινε και ο Πατριάρχης. Τούτο, μαζί με την ασήμαντης διάρκειας, μόλις μισής ώρας, διακοσμητική συνάντηση που είχε αρχικώς προγραμματιστεί με τον Πρόεδρο, οδήγησε τον Πατριάρχη, επικεφαλής θεσμού με εμπειρία διεθνών σχέσεων αιώνων, σε διπλωματική ασθένεια μιας ημέρας, πράξη που κατέστησε σαφές ότι δεν θα γινόταν ανεκτή η ίδια συμπεριφορά που είχε επιφυλάξει ο Ντόναλντ Τραμπ στον Κυριάκο Μητσοτάκη, όταν τον είχε δεχτεί ανεπίσημα στις 8 Ιουνίου 2020 απ’ την πίσω πόρτα του κήπου, και τον άφησε να ψελλίσει τρεις λέξεις για δεκαεπτά δευτερόλεπτα μπροστά στις κάμερες.

➤ Όμως, ο Μπάιντεν φαίνεται πως παρέμεινε στις πρόσφατες θέσεις προβληματισμού κι επιφύλαξης των ΗΠΑ έναντι της Τουρκίας, αποφεύγοντας ασφαλώς τη σύγκρουση ή την περαιτέρω όξυνση, γιατί οι ΗΠΑ σοφά δεν είναι ακόμα πρόθυμες να κάψουν γέφυρες, κι ας χτίζουν ως contingency plan παράλληλες γέφυρες εμπράκτως κι ολοφάνερα πλέον με την Ελλάδα, τις σλαβικές χώρες του ΝΑΤΟ, την Κύπρο, την Αίγυπτο, επανήλθαν δε απ’ όσο υπαινίσσονται κάποιες εξελίξεις στη χρησιμότητα των Αβρααμικών Συμφωνιών, οι οποίες συνήφθησαν επί Τραμπ, αλλά τις είχε κάπως υποτιμήσει αρχικά ο Μπλίνκεν. Εδώ μέσα, στο πλαίσιο αυτών των κατά προσδοκίαν διαμορφωτικών Συμφωνιών με κέντρο τους Ουαχαμπιστές του Περσικού Κόλπου και το Ισραήλ δεν φαίνεται να βολεύεται ακόμα η Ερντογανική Τουρκία μαζί με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα που έρχεται πακέτο με τον Ρετσέπ Ταγίπ, και μολονότι το Ισραήλ του Κυβερνητικού Συνασπισμού του Ναφτάλι Μπένετ δεν έχει ακόμα εγγραφεί στα καλά βιβλία του Τζο Μπάιντεν ― λέτε να ενστερνίζεται το δόγμα της εποχής Ομπάμα πως το Ισραήλ είναι το βαρίδι των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή; ― εντούτοις παραμένει σύμμαχος διαχρονικά πιο αξιόπιστος για την Ουάσιγκτον απ’ όσο μια Άγκυρα των σπασμών, των παραφωνιών, της οξύτητας, της σύγκρουσης, της σύμπλευσης με το Κρεμλίνο, και του αναθεωρητισμού.

12. Όπως και με τη Συνάντηση Κορυφής Μπάιντεν – Πούτιν στη Γενεύη την 16η Ιουνίου 2021, έτσι κι αυτή η συνάντηση αποτελείται από δύο τμήματα: πρώτο τμήμα είναι αυτπο που συνέβη σήμερα, όσα συζητήθηκαν μεταξύ των δύο ηγετών, που ήσαν οι απαιτήσεις των ΗΠΑ προς τον συνομιλητή τους, και δεύτερο τμήμα είναι η αναμονή και παρακολούθηση εκ μέρους των ΗΠΑ επί της προόδου συμμόρφωσης του συνομιλητή που έλαβε γνώση των αμερικανικών θέσεων στο ανώτατο επίπεδο. Στη Σύνοδο της Γενεύης, η προθεσμία που δόθηκε στον Πούτιν ήταν έξι μήνες συν άλλοι έξι κατόπιν. Εκτιμώ πως και τώρα ο Μπάιντεν θα λειτούργησε με το ίδιο χρονοδιάγραμμα απέναντι στον Ερντογάν.