Του Δημήτρη Τζανιδάκη.
Σήμερα συμπληρώνονται 26 χρόνια από το θάνατο της μεγαλύτερης ίσως μουσικής ιδιοφυίας αυτής της χώρας και αναμφίβολα μιας από τις σπουδαιότερες προσωπικότητες του σύγχρονου Ελληνισμού, του «φιλημένου απ’ τις Μούσες» Μάνου Χατζιδάκι. Ο Χατζιδάκις σε ολόκληρη την πορεία του υπήρξε πρωτοπόρος μουσικά, πολιτικά αλλά και σαν modus vivendi. Αναζητούσε την ουσία, την βαθύτερη αλήθεια των πραγμάτων και απέφευγε κάθε είδους επιδερμική προσέγγιση σε οποιαδήποτε πτυχή της ζωής του, καθ’ όλη τη διάρκεια της πορείας του.
Το 1948 πριν ακόμα γίνει ευρύτερα γνωστός, έδωσε την ιστορική διάλεξη για την αξία του ρεμπέτικου τραγουδιού, ένα μουσικό είδος που στην τότε συντηρητική εν μέσω εμφυλίου ελληνική κοινωνία ήταν απαγορευμένο και θεωρούταν παρακμιακό. Ήταν ο πρώτος που επί της ουσίας το απενοχοποίησε, αναγνωρίζοντας την γνησιότητα και την αλήθεια των τραγουδιών αυτών. Αλλά και μετέπειτα όταν του απένειμαν το βραβείο Oscar για τη μουσική του στην ταινία «Ποτέ την Κυριακή», ο ίδιος μάλλον το «σνόμπαρε», τονίζοντας πως δεν είναι το μουσικό έργο που τον χαρακτηρίζει σαν συνθέτη, αδιαφορώντας πλήρως για τη δημοσιότητα και τα διθυραμβικά σχόλια της εποχής. Τον ενδιέφεραν πράγματα ουσιαστικά και όχι μία βράβευση ή μια πρόσκαιρη επιτυχία.
Το 1972 μεσούσης της δικτατορίας, κρίνει πως είναι η κατάλληλη στιγμή για να παρουσιάσει στο ελληνικό κοινό ένα από τα σπουδαιότερα μουσικά αριστουργήματα, τον Μεγάλο Ερωτικό. Εύλογα θα αναρωτιόταν κανείς γιατί ο Χατζιδάκις επιλέγει εν μέσω μιας τόσο δύσκολης και σκοτεινής περιόδου για την Ελλάδα, να υμνήσει το μεγαλείο του έρωτα. Ήταν φυσικά μια αναπάντεχη πράξη αντίστασης, με την οποία θέλησε να δείξει πως αντίσταση δεν είναι μόνο η διαμαρτυρία, αλλά το ήθος, το επίπεδο, και η ομορφιά. Αργότερα, στα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης όταν η περιρρέουσα ατμόσφαιρα επέβαλλε ένα κλίμα επαναστατικό, ο Χατζιδάκις επέλεξε να επισημάνει μια οικολογική, αισθητική και πολιτισμική καταστροφή η οποία ήταν προ των πυλών, δημιουργώντας μαζί με το Νίκο Γκάτσο το μουσικό έργο «τα Παράλογα». Με τραγούδια όπως τον «Εφιάλτη της Περσεφόνης», πρωτοπορεί θίγοντας ένα ζήτημα που κανέναν δεν είχε απασχολήσει έως τότε, το ζήτημα της οικολογίας.
Δεν ήταν όμως σπουδαίος μόνο για το μουσικό του έργο, αλλά και για την πολιτική και κοινωνική του στάση. Ήδη από τον Φεβρουάριο του 1993, μίλησε για φαινόμενα όπως ο νεοναζισμός, ο ρατσισμός και ο φασισμός, τα οποία χαρακτήριζε ως απότοκα του «κτήνους» που περιέχουμε όλοι μέσα μας, τονίζοντας την ανάγκη για αληθινή και βαθιά παιδεία. Επισήμανε πως η πιο επικίνδυνη μορφή του φασισμού είναι η ανοχή και ο φόβος για ό,τι συμβαίνει γύρω μας, τα οποία επί της ουσίας τον εδραιώνουν και τον ισχυροποιούν.
Είθισται σε τέτοιες περιπτώσεις επετείων και αναφορών σε επιφανείς προσωπικότητες που έχουν «φύγει», να ελλοχεύει ο κίνδυνος δημιουργίας μια ατμόσφαιρας μνημόσυνου, εκτός φυσικά αν αναζητήσουμε στοιχεία του μνημονευόμενου, τα οποία μπορούν να μας φανούν χρήσιμα στη σημερινή εποχή αλλά και στο αύριο. Ο Χατζιδάκις, σε ολόκληρη τη ζωή του εργάστηκε σκληρά, δημιουργικά, με ελεύθερο φρόνημα και συνείδηση καταγωγής, στεκόμενος απέναντι σε κάθε είδους λαϊκισμό και βερμπαλισμό. Με τα τραγούδια του, επέτυχε την σύνθεση ανατολής και δύσεως, δηλαδή κατάφερε να διατηρήσει την ελληνική μουσική παράδοση, παντρεύοντας την με το νεωτερικό και σύγχρονο τραγούδι. Έτσι κατάφερε να αποκτήσει μία περίοπτη μουσικά θέση ανά την Ευρώπη και τον κόσμο, χωρίς μάλιστα να το επιδιώξει ιδιαίτερα. Όπως λοιπόν η μαγεία των τραγουδιών του Χατζιδάκι μας κάνει να αισθανόμαστε ταπεινότεροι και ευγενέστεροι, ξεπλένοντας από μέσα μας κάθε μικρότητα και ασχήμια, έτσι και η στάση ζωής, το ήθος και η νοοτροπία του, πρέπει να αποτελέσει εφαλτήριο για μια καλύτερη εκδοχή του εαυτού μας, μακριά από προκαταλήψεις, στερεότυπα και συμπεριφορές που οφείλουν να παρέλθουν οριστικά στο παρελθόν.
Καληνύχτα Κεμάλ, με φωτιά και με μαχαίρι αυτός ο κόσμος δεν θα αλλάξει ποτέ, θα προχωράει έτσι. Και θα’ ναι πάντα η ομορφιά, που θα ‘ρχεται και θα τον σώζει. Αυτό θέλησε να μας πει ο Μάνος Χατζιδάκις, όχι με λόγια, αλλά με τη μελωδία μιας αιώνιας άνοιξης που θα ‘ρχεται πάντα για να μας αναστήσει.
Καληνύχτα…
