Welcome to the jungle (όλοι εναντίον όλων)

313

Όποιος έχει εκφράσει την αίσθηση ότι ως κοινωνία, ή ακόμα περισσότερο, ως ανθρώπινο είδος, γινόμαστε χειρότεροι από αυτό που ήμασταν στο πρόσφατο παρελθόν, ίσως έχει αντιμετωπίσει την αντίρρηση, πως η ανθρωπότητα τους τελευταίους αιώνες σημειώνει διαρκή πρόοδο και βελτιώνει τις συνθήκες ζωής όλο και όλο και μεγαλύτερου ποσοστού του παγκόσμιου πληθυσμού. Φαίνεται ισχυρό ως επιχείρημα. Ισχύει;

Τελευταία, πληθαίνουν οι φωνές των επιστημόνων που ισχυρίζονται ότι πλέον το είδος δεν βαδίζει βελτιούμενο. Κι αυτό γιατί οι δυτικές κοινωνίες έχουν αρχίζει να κατακερματίζονται σε φυλές και ομάδες με τρόπο τέτοιο, που η παλαιότερη, κοινή, θετική αναφορά σε γενικές, πανανθρώπινες αξίες χάνεται και αντικαθίσταται από αρνητικές, ειδικές αναφορές αντιπαλότητας – δηλαδή, πολλούς κοινούς εχθρούς. 

Δυστυχώς, ενώ το είδος όντως προοδεύει τεχνικά, φαίνεται πως οι επιπτώσεις της οικονομικής επιβράδυνσης, του δημοκρατικού ελλείμματος, της υπερσυγκέντρωσης του πλούτου στους λίγους και ταυτόχρονα της μαζικής ηλεκτρονικής δικτύωσης των ατόμων δημιουργούν σταδιακά ένα πεδίο διασταυρούμενων πυρών ανάμεσα σε κατακερματισμένες πολεμικές, που καθεμιά χτίζει το αφήγημά της.  Φτιάχνουμε έναν κόσμο αντιπαραθέσεων εντός των κοινωνιών, που επιδεινώνει τελικά τις ζωές των ανθρώπων.

Όπως επεσήμαναν προ μηνών και οι New York Times, ο καθηγητής του NYU, Τζόναθαν Χάιντ, που καταπιάνεται με το θέμα των φυγόκεντρων κοινωνικών δυναμικών, παρατηρεί πως η απώλεια ενός κοινού πλέγματος αναφορών έχει πλέον σημαντικό κόστος. Δεν υπάρχει πια γενικός συνασπισμός απέναντι σε αντίπαλον δέος, όπως κάποτε ήταν ο Άξονας, ή το κομουνιστικό μπλοκ – και αυτό, συνδυασμένο με τη γενική πολιτική ριζοσπαστικοποίηση, δημιουργεί ομάδες που αντί για κοινές αξίες έχουν στην πράξη κοινούς αντιπάλους.

Ήδη από το 1995, ο Μπρυκνέρ στον Πειρασμό της Αθωότητας υποστηρίζει ότι ο παιδισμός και η θυματοποίηση είναι οι δύο μεγάλες ασθένειες του σύγχρονου ανθρώπου, καθώς αυτός αποφεύγει τις ευθύνες του είτε υιοθετώντας την αμεριμνησία και τον εγωισμό του παιδιού είτε φορώντας το μανδύα του θύματος. Το βιβλίο προειδοποιεί, πώς ο σύγχρονος ατομικισμός μπορεί στην υπερβάλλουσα μορφή του να φέρει την ολίσθηση σε έναν πιο πρωτόγονο φυλετισμό, μέσα ακριβώς από μια κοινή θυματοποίηση βιωμένη με παιδικά αντανακλαστικά.

Αν στην παρατήρηση του Μπρυκνέρ προσθέσουμε την τεχνολογική μεταπήδηση στο σύγχρονο περιβάλλον ψηφιακής δικτύωσης και τις μεταβολές που λαμβάνουν χώρα στην ατομική συνείδηση μέσα από τη διαρκή χρήση διαδικτυακών εφαρμογών, φτάνουμε στο σήμερα, όπου πλέον ο καθένας αναγκάζεται να πουλάει τον εαυτό του ως προϊόν που ζητά αποδοχή και ένταξη, ώστε να υπάρξει ηλεκτρονικά. Και ο πιο απλός τρόπος για να ενταχθεί κανείς σε μια φυλή είναι να προσδιορίσει έναν εχθρό.

Αν το σκεφτεί κανείς, είναι σχεδόν φυσικό το άτομο να συνασπίζεται με άλλους απέναντι σε κοινό αντίπαλο – τα αρχέγονα ένστικτα του ανθρώπου φέρουν βαρύ και έντονο το αποτύπωμα της φυλής που κυνηγά και πολεμά ενωμένη για να επιβιώσει σε ένα άγριο περιβάλλον. Πολιτικοί, ΜΜΕ, Εβραίοι, κομμουνιστές, φασίστες, αντίφα, φιλελέ και νεοφιλελέ, επιθετικοί άθεοι και βίγκαν, υπερορθόδοξοι, εθνικιστές, ελευθεριακοί, μπάτσοι, αντεξουσιαστές, ναζί – διάλεξε θήραμα και welcome to the jungle.

«Είναι περίεργο αυτό που συμβαίνει, όταν παίρνεις τα μυαλά ανθρώπων, που έχουν εξελιχθεί για πόλεμο μεταξύ φυλών και τα γεμίζεις δυαδικές διαστάσεις,» σημειώνει ο Χάιντ. Το μανιχαϊστικό αντανακλαστικό «εμείς-αυτοί» είναι βαθιά ακόμα χαραγμένο μέσα μας. Προσαρμοσμένο στον σύγχρονο, ύστερο καπιταλιστικό και ψηφιακά κατακερματισμένο πολιτισμό μας δημιουργεί ένα εκρηκτικό κοινωνικό μείγμα διαρκών πολλαπλών αντιπαλοτήτων και εντεινόμενου μίσους. Αυτό δεν μοιάζει με πρόοδο, ούτε με κορύφωση του Διαφωτισμού.