Του Στέλιος Ιατρού.
Συνεχίζω μια σειρά από αραιά μεταξύ τους άρθρα περί του συμβολισμού των λογότυπων κομμάτων.
Κυκλοφόρησε και έσβησε στα σόσιαλ μίντια το παραπάνω γαλανόλευκο λογότυπο, μέσα σε μιαν αχλή που άφηνε να πλανάται το υπονοούμενο πως κυοφορείται (πρώτο σκαλοπάτι, να περιμένουμε μέχρι να γεννηθεί κιόλας), κάτι σαν συνεννόηση τέως Καραμανλικών στελεχών (δεύτερο σκαλοπάτι, να μείνουν συνεννοημένοι μέχρι τέλους), που θα συγκροτήσουν μια δεξαμενή σκέψης (τρίτο σκαλοπάτι η συγκρότηση και τέταρτο η παραγωγή σκέψης που θα γεμίσει τη δεξαμενή), που μπορεί κάποια στιγμή να δώσει κι έναν πολιτικό φορέα (πέμπτο σκαλοπάτι).
Όλο το λογότυπο υπηρετεί τα δύο ομοκεντρα Ο που σχηματίζουν ένα σχέδιο γνωστό ήδη απ’ τη μεσοποταμιακή αρχαιότητα.
Πρόκειται για έναν απ’ τους πλέον αφαιρετικούς ρόδακες της αρχαίας τέχνης — που όλοι τους παραπέμπουν στον ηλιακό δίσκο, ο οποίος λατρευόταν με διάφορα ονόματα — αποτελούμενο από μία στιγμή, δηλαδή μια κουκκίδα, στο κέντρο ενός κύκλου. Στην περίπτωσή μας, αντί για κουκκίδα έχουμε έναν μικρότερο, μπλε κύκλο ομόκεντρα εγγεγραμμένο σ’ έναν μεγαλύτερο, λευκό. Άλλοι στιγμωτοί ρόδακες διέθεταν κουκκίδες περιμετρικά του εξωτερικού κύκλου, άλλοι είχαν ακτίνες που ξεκινούσαν απ’ την κεντρική στιγμή και διαχέονταν προς τα έξω είτε ολόισιες είτε κυματιστές, άλλων δε πάλι οι ακτίνες σχημάτιζαν τρισκέλιον, τετρασκέλιον, και ούτω καθεξής.
Αυτός ο ρόδακας με την κουκκίδα και τον κύκλο γύρω της ήταν και μία από τις αποτυπώσεις του γράμματος Θ, όπως το βρίσκουμε σ’ επιγραφές είτε σε πέτρα είτε σ’ αγγεία απ’ τον αρχαίο κόσμο.
Στην πολεοδομική οργάνωση του χώρου, η κουκκίδα στο κέντρο του κύκλου εμφανίζεται και σε ηλιακώς προσανατολισμένα, περίκεντρα, μεγαλιθικά ιερά ήδη απ’ τη Νεολιθική Εποχή — ίσως και απ’ την Επιπαλαιολιθική Εποχή, εάν λαμβάναμε υπόψη μας το Γκεμπεκλί Τεπέ — συνήθως μ’ έναν οβελίσκο ή ανάλογο μεγάλιθο να ορθώνεται στο κέντρο ενός επίσης μεγαλιθικού κυκλικού περιβόλου. Καμιά φορά ο οβελίσκος αυτός λείπει, και στη θέση του υπήρχε μια πλάκα στο έδαφος, ή τίποτα, αλλά εκεί στεκόταν κάποιος ιερέας ή διαμορφωνόταν μια συμβολική κοίλυνση του εδάφους, όπου τοποθετούνταν προσφορές, κ.ά.
Σ’ αυτά τα μνημεία, ο οβελίσκος λειτουργούσε ως φαλλικό σύμβολο και ο περίβολος ως σύμβολο του γυναικείου κόλπου, καθώς το μυστήριο της αναπαραγωγής εγγραφόταν στο κέντρο των περισσότερων, σημαντικών υπερβατικών δοξασιών της αρχαίας θρησκευτικότητας, η οποία δεν αρνιόταν αλλ’ αγκάλιαζε την ανθρώπινη φύση και τις φυσικές λειτουργίες της, που όψεις της φώτιζε τελετουργικά.
Το λογότυπο του κυοφορούμενου (ιδού η γλώσσα της αναπαραγωγής) think tank περιέχει ένα μπλε Τ που κρέμεται πάνω απ’ το μπλε Ο, το οποίο εγγράφεται μέσα στο μεγαλύτερο, λευκό Ο. Εάν εξαιρέσουμε ότι το Τ συμβάλλεται με την περιφέρεια του λευκού Ο θυμίζοντας το σύμβολο που βρίσκουμε στο πλήκτρο λειτουργίας πολλών ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών συσκευών, προκύπτει κι άλλος συμβολισμός, και πάλι βαθύτερος.
Ίσως να μην το γνωρίζουν οι γραφίστες του λογότυπου, όμως στη γλώσσα των συμβόλων αυτό λέγεται “the Μystic Tau”, το μυστικιστικό ή απόκρυφο Ταυ, ειδικά όταν τοποθετείται σε συνάφεια μ’ ένα Ο. Για το μυστικιστικό Ταυ που είναι φαλλικό σύμβολο γράφει η Μαντάμ Γιελένα Πετρόβνα Μπλαβάτσκι στα βιβλία της «Ίσις Αποκεκαλυμμένη» (“Isis Unveiled,” 1877) και «Το Μυστικό Δόγμα» (“The Secret Doctrine,” 1888), όπου η Θεοσοφίστρια συγγραφέας διέρχεται συνολικά τη μυστικιστική συμβολολογία του αρχαίου και νεότερου αποκρυφισμού, που τον 19ο αιώνα ήσαν απολύτως mainstream ενδιαφέροντα κι ασχολίες.
Ίσως, πάλι, και να το επέλεξαν ακριβώς επειδή γνωρίζουν πως τα πιο πετυχημένα σύμβολα είναι αυτά που απευθύνονται στα βαθύτερα ένστικτά μας, όπως την απειλή, τη βία, την επιθετική παρόρμηση, την άμυνα, την αυτοσυντήρηση, την αναπαραγωγή, τη σαρκική επιθυμία, κ.ά., και παρουσιάζει ενδιαφέρον το πώς τα σύμβολα που μας έρχονται απ’ τη βαθιά αρχαιότητα με μικρές διαφοροποιήσεις μέχρι τις μέρες μας επανεμφανίζονται κάθε τόσο και ποτέ δεν πέφτουν απ’ τη μόδα, χωρίς πάντοτε ο θεατής τους ν’ ανακαλεί ή να γνωρίζει γιατί του χαράσσονται τόσο evocatively στο μυαλό. Είναι γιατί ο οπτικός πολιτισμός γύρω μας μάς έχει εκπαιδεύσει να τ’ αναγνωρίζουμε ως οικείες φόρμες, κι ας μας διαλανθάνει η ιστορία των συμβολισμών που κουβαλούν μέσα τους.
Περνώντας στη διάταξη των σχημάτων μέσα στον χώρο, μολονότι το λογότυπο θέλει να μας πείσει πως σχετίζεται με την έννοια του κέντρου, την οποία προβάλλει με λευκά γράμματα μεγάλης γραμματοσειράς, συνάμα δε προβάλλει την έννοια της ακρίβειας με το επίρρημα «ακριβώς», εντούτοις διακρίνουμε χωρίς μεγάλο κόπο πως είναι έκκεντρη η τοποθέτηση των τριών λέξεων, μετατοπίζοντας περισσότερα γράμματα στο δεξί ήμισυ της αφίσας.
Παράλληλα, η τριγωνική κεφαλή ενός βέλους που κοιτάζει προς τ’ αριστερά κρύβεται — αλλά ο εγκέφαλός μας την βλέπει — σχηματιζόμενη στο αριστερό ήμισυ απ’ την ένωση της μεγάλη γωνιώδους κόγχης του Κ με την κάθετη ράχη του Ε. Το βέλος είναι σύμβολο είτε υπόδειξης κατεύθυνσης, «προς τα ’κει να πάτε», είτε σύμβολο επιθετικής πρόθεσης, αφού το βέλος ανήκει στον επιθετικό και κυνηγετικό οπλισμό.
Επομένως, έχουμε ένα think tank που επιθυμεί να γίνει κάτι περισσότερο απ’ αυτό που ακόμα δεν είναι και που δεν έχει προσδιοριστεί, γεγονός που αντικατοπτρίζεται πάνω στο λογότυπό του, το οποίο μιλά γι’ ακρίβεια και για κέντρο, ρίχνοντας όμως βαρύτητα στα δεξιά ενώ έχει και το βλέμμα στραμμένο προς τ’ αριστερά. Κάτι τέτοιο περιμένει κανείς από ’να κέντρο που δεν αγνοεί πως η δεξιά και η αριστερά, παρά τη ρευστότητα, έχουν ήδη διαμορφώσει σφαίρες επιρροής μέσα στο εμβαδόν του πολιτικού χώρου.
Τρεις λέξεις. Το λογότυπο αναπτύσσεται πάνω στο μήνυμα τριών μόνο λέξεων. Το τριαδικό στοιχείο είναι κεντρικό (νά το πάλι το κέντρο) μοτίβο στις εικαστικές και στις αφηγηματικές τέχνες σε πανανθρώπινο επίπεδο, απολύτως συνδεδεμένο με την ιουδαιοχριστιανική παράδοση, και νωρίτερα με τη ρωμαϊκή, όπου είχαμε τη λατρεία της Καπιτολίνας Τριάδος, με την αιγυπτιακή, όπου είχαμε τη λατρεία του Οσίριδος, της Ίσιδος, και του Ώρου, καθώς και με ανάλογες τριαδικές, θεϊκές οικογένειες στους πολιτισμούς της Μέσης Ανατολής και της Εύφορης Ημισελήνου, και αλλού. Εκτός από τη σημασία του αριθμού τρία στην παράδοση των θρησκευμάτων, το τριαδικό στοιχείο το βλέπουμε και στις συνθέσεις της προφορικής παράδοσης, λογουχάρη στο δημοτικό τραγούδι, στα παραμύθια, στα αινίγματα, καί στις παροιμίες, ας πούμε λέμε «μια του κλέφτη, δυο του κλέφτη, τρεις και τον τσακώσαμε». Από κει πέρασε καί στη λόγια γραμματεία.
Η τριαδικότητα δεν εξαντλείται στις τρεις λέξεις, αλλά διαχέεται και στην ειδάλλως ανεξήγητη ζευγαρωτή ένωση των έξι γραμμάτων της λέξης «κέντρο» ανά δύο, κολλώντας το Κ με το Ε, το Ν με το Τ, και το Ρ με το Ο. Τα ζεύγη των εφαπτόμενων γραμμάτων θα μπορούσαν να συμβολίζουν την υποδήλωση μιας πρόθεσης υπέρ της ένωσης, όμως εκτιμώ πως απέτυχε γιατί αντί για ενωτικότητα εδώ έχουμε απλώς συγκόλληση, και περαιτέρω έχουμε ζευγάρωμα, επιστροφή δηλαδή πάλι πίσω στον συμβολισμό της αναπαραγωγής.
Τα τρία χρώματα του λογότυπου συνδέονται, τέλος, με την χρωματική κυριαρχία του γαλανόλευκου στην ελληνική παράδοση, όμως το σκούρο μπλε των λέξεων «ακριβώς στο» και το λευκό της λέξης «κέντρο» παραπέμπουν στο λογότυπο της Νέας Δημοκρατίας με τ’ αφαιρετικά τρίγωνα που αιωρούνται σχηματίζοντας με τα κενά τους τ’ αρχικά γράμματα ΝΔ.
Ο γαλάζιος κάμπος μέσα στον οποίον γράφονται οι τρεις λέξεις είναι και ο ίδιος ένας κύκλος, οπότε συνολικά έχουμε τρεις κύκλους, που όμως μονάχα οι δύο είναι ομόκεντροι, και έτσι τοποθετούνται έκκεντρα κι όχι ακριβώς στο κέντρο μέσα στον κυκλικό γαλάζιο κάμπο που περιέχει τα πάντα.
Αυτή η διάταξη, ίσως νά ’θελε να μας θυμίσει τους ομόκεντρους κύκλους που κάνει ένα βότσαλο όταν πέσει μέσα σε μια λίμνη, με το βότσαλο να πέφτει εδώ κάπου στα δεξιά της λίμνης, αλλά μου φαίνεται πως τα κυματάκια που έκανε στη λίμνη των πολιτικών πραγμάτων της χώρας έσβησαν γρήγορα, γιατί εδώ που τα λέμε εάν πέσει ένα βότσαλο σε μια λίμνη και κανείς δεν δει τον κυματισμό που αφήνει, άραγ’ έπεσε το βότσαλο;
