Του Στέλιου Ιατρού
Κυκλοφορεί στα σόσιαλ μίντια ένας σχετικά γνωστός τύπος με φαιδρά παράταιρο
όνομα—και φαντάζομαι κι άλλοι/άλλες σαν και δαύτονε—που γράφει κάτι ιότροπες
(viral) αράδες ολίγων προτάσεων που δήθεν εξυπηρετούν μια πρόθεση
ψυχοπνευματικής αφύπνισης του αναγνώστη τους και συνειδητοποίησης των
εσωτερικών του δυνατοτήτων, κ.ο.κ., το άνοιγμα των ματιών του και κάτι τέτοια.
Κατά κανόνα πρόκειται για εμφανέστατα κοινότοπες συναλυσιδώσεις φράσεων που
λένε αυτονόητα και συχνότατα ανόητα πράγματα με τα οποία πείθονται πρόσωπα που
σε συγκεκριμένες όψεις της συμπεριφοράς τους είναι ευεπίφορα, ενώ κατά τ’ άλλα
μπορεί να είναι αξιότατοι επιστήμονες κι ικανοί κάτοχοι του επαγγελματικού τους
αντικειμένου. Δεν έχει να κάνει με τα πτυχία, αλλά με την συναισθηματική μας
νοημοσύνη.
Πίσω απ’ τις δήθεν motivational κάρτες που αναρτά, και που το πιστό του κοινό
σπεύδει να κοινοποιήσει προβατηδόν, κρύβεται μια τάχα ρηξικέλευθη προσέγγιση
της καθημερινής μας πραγματικότητας και της θέσης του προσώπου μέσα σ’ αυτήν,
που για τον προσεκτικότερο αναγνώστη θεμελιώνεται όχι πάνω στο στέρεο
υπόστρωμα μιας υπαρξιακής ψυχοθεραπευτικής μεθόδου, όπως η Gestalt, ή, ακόμα
πιο πρακτικά, της γνωστικής-συμπεριφορικής ψυχολογίας, αλλ’ αντιθέτως γλιστράει
πάνω στον θολό λασποβυθό μιας ξεπερασμένης όμως διάχυτης post-New-Age
μιντιακής ανακύκλωσης αποσταγμάτων τάχατες σοφίας—στην ουσία «λυμάτων»
ύπουλων πλανών συμφυρόμενων μ’ αμφίβολα περισσεύματα κι απόνερα της ποπ
κουλτούρας—που κάπως καταλήγουν στις οθόνες των κινητών και των υπολογιστών
μας.
Με τις αφελείς του φρασούλες δήθεν αποσκοπεί να εμπνεύσει στον αναγνώστη του
μια ανεξαρτησία αυτενέργειας και μιαν ενδυνάμωση των προσπαθειών του, ενώ
σχεδόν ανεξαιρέτως οι περισσότερες απ’ αυτές ξεκινούν από υφέρπουσες
ανθρωποφοβικές παραδοχές για την κυνική φύση των γύρω μας, που δήθεν όλοι τους
μας την έχουν στημένη για να μας προδώσουν και πρέπει να φυλαγόμαστε και να
τριπλοκλειδώνουμε τις πόρτες της ψυχής μας, γιατί τάχα είμαστε εύθραυστοι κι
ευάλωτοι, ή που το περιεχόμενό τους προϋποθέτει την μεγέθυνση των φυσιολογικών
στραβοπατημάτων της ζωής σε μεγάλες ήττες που το ξεπέρασμά τους θ’ απαιτήσει
και καλά μιαν εντατική κι εξαντλητική καταβολή κόπου γι’ αυτομεταμόρφωση, κι
άλλα παρόμοια.
Έτσι, η ζωή μεταβάλλεται σε μυστικιστική τέχνη, που ο προφήτης θα σου την
εξηγήσει απ’ την καλή γιατί μέχρι τώρα την ζεις απ’ την ανάποδη, κι επομένως θα
τον έχεις ανάγκη να σου ανοίξει τα μάτια—γι’ αυτό και μιλώ για μυστικιστική τέχνη,
διότι αυτό ακριβώς κάνει ο ιερουργός σ’ έναν μύστη, του ανοίγει τα κλειστά του
μάτια στην πνευματική κι ανώτερη υπερβατική πραγματικότητα που πριν δεν έβλεπε.
Ταυτόχρονα, στο περιεχόμενο του πόνου και της προδοσίας που υπολανθάνει στις
ατάκες του εν λόγω προφήτη ελλοχεύουν δεινές προειδοποιήσεις γι’ αόρατους και
αδιάλλειπτους κινδύνους που μας περιβάλλουν και κυρίως μας απειλούν απολύτως
απτά κι ενεργητικά εάν δεν προσέξουμε τα διαρκώς κρίσιμα βήματά μας μέσα σ’ ένα
ναρκοθετημένο κι άδηλο τοπίο ανθρώπινων σχέσεων που εκτείνεται σ’ όλα τα
σημαντικά πεδία της καθημερινότητας, λογουχάρη στις ερωτικές κι επαγγελματικές
μας σχέσεις, κι έτσι οι δήθεν motivational αυτές ατάκες καταλήγουν να τροφοδοτούν
μ’ επιβεβαίωση τις φοβίες του αναγνώστη—αδικαιολόγητους φόβους που τον
παρεμποδίζουν στην καθημερινότητά του—γεγονός που δια της επανάληψης οδηγεί
στο να τον δεσμεύει ολοένα και περισσότερο σ’ αυτοπαρεμποδιστικές συμπεριφορές
παρά τον απελευθερώνει ή τον απεξαρτά από κείνες, και σπουδαιότερα, απ’ τον
προφήτη που δήθεν του δείχνει τον δρόμο.
Η αλήθεια είναι πως η πλοήγηση μέσα στις προκλήσεις της ζωής τείνει να παρέχει
λιγότερα προβλήματα όταν έχουμε αναπτύξει κάποιες θεμελιώδεις δεξιότητες
κοινωνικού χαρακτήρα, κι όταν έχουμε καλλιεργήσει κάποιες αρετές συμπεριφοράς
κι αυτοαντίληψης, αλλά θα ήταν πονηρή παγίδευση του συνομιλητή ή του αναγνώστη
μας εάν του εμπνέαμε έναν άφατο φόβο πως απαιτείται η εξοικείωση με κάποιαν
πολυσύνθετη κι απόκρυφη τέχνη περίπου μαγικών συνταγών που για να
τελεσφορήσουν δεν υπάρχει άλλος δρόμος παρά η επανάληψη ενώπιον ενός
καθρέφτη της τάδε ή της δείνα “affirmation” και, κυριότερα, μια αυτοπροστατευτική
υπεροχύρωση απέναντι σ’ αισθητούς και νοητούς κινδύνους που κινούνται σε σκιές
και περιθώρια όπου δεν φτάνει το φως του ήλιου—απειλές που έτσι υποκαθιστούν
στις μέρες μας τον αόρατο κόσμο των πονηρών κι ακάθαρτων πνευμάτων που
βάδιζαν στην αριστερή πλευρά των ανθρώπων κατά τους αιώνες του θρησκοληπτικού
σκοταδισμού.
Η πλάνη αξιώνει για τον εαυτό της ισότιμο κύρος όπως της αλήθειας, και γι’ αυτό
μασκαρεύεται γι’ αλήθεια, ώστε να μην ειν’ εμφανής όσο θα ήταν ένα ανοιχτό ψέμα
που ξεκάθαρα προσκρούει πάνω στα δεδομένα της πραγματικότητας. Εκείνο που
απαιτεί τέχνη είναι η εξάσκηση της αρετής της διάκρισης απέναντι στην απάτη.
Ένα κριτήριο που προτείνω ειν’ η σύγκριση με την κοινή εμπειρία: ας υποθέσουμε
πως ένας άνθρωπος διαβάζει τέτοιες ελκυστικά διατυπωμένες αρλούμπες, αλλά τις
αντιλαμβάνεται για σοφίες· ας πούμε καλά μέχρι εδώ. Ας αναρωτηθεί μετά την
πρώτη εντύπωση: αισθάνεται άραγε στην μακρά πνοή της διάδρασής του με την
καθημερινότητα και με την κοινότητα των ανθρώπων γύρω του πως έχει λύσει τα
προβλήματα που τον απασχολούσαν ή πως έχει γίνει επιτυχέστερος πλοηγός του
«σκάφους» του, απαλλαγμένος από αδικαιολόγητες ανησυχίες, και ικανός ν’
αντιμετωπίσει μ’ αισιόδοξη προσδοκία το αύριο; Εκτιμώ πως όχι. Και σε τούτο
καταλήγω επειδή διαπιστώνω πως εξακολουθεί να κοινοποιεί τα ίδια και τα ίδια
τσιτάτα του ψευδοπροφήτη, κι επομένως δεν έχει καταφέρει να ξεπεράσει ό,τι ήταν
που τον κρατούσε δεσμευμένο στις παλιές του προβληματικές συμπεριφορές.
Δεν εμπιστευόμαστε πια την κοινή λογική και την κοινή εμπειρία. Αυτές θα ήσαν
επαρκή εργαλεία για να μας φανερώσουν πως κάποιος παίζει παιχνίδια σε βάρος μας.
Οι προβληματισμοί μας που συνδέονται με την ψυχική και πνευματική μας
συγκρότηση κι ηρεμία και που συσχετίζονται με τη συμπεριφορά μας δεν είναι μια
λεπτομέρεια κατώτερης αξίας απ’ την σωματική μας υγεία, ώστε να τους αφήνουμε
στα χέρια αμφιλεγόμενων γραφομανών των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, ενώ όταν
έχουμε μια σωματική ασθένεια επισκεπτόμαστε τον γιατρό μας. Δεν θα
χειρουργούσαμε το γόνατό μας μόνοι μας παρακολουθώντας ένα βίντεο στο
YouTube, αλλά θα το εμπιστευόμασταν στον ειδικό χειρουργό. Είναι κάπως μάταιο
να πλανιόμαστε πως ψήγματα ιντερνετικής σοφίας ( ; ) θα μας αλλάξουν τη ζωή, και
να νομίζουμε πως τάχα κάτι κάνουμε όταν τα διαβάζουμε και τα κοινοποιούμε άκριτα
σαν να μας άγγιξαν στον πυρήνα της ύπαρξής μας.
Καταλήγουμε να «ντύνουμε» τα όποια ενδεχόμενα προβλήματά μας με τον μανδύα
μιας ψευδεπίγραφης αυτοβελτίωσης, κι έτσι να περνά ο καιρός και να τ’ αφήνουμε να
λιμνάζουν μέσα μας, όσο ζούμε την πλάνη πως βρήκαμε στον άγνωστο διαδικτυακό
προφήτη έναν οδηγό για τη ζωή μας. Στην επιστήμη δεν υπάρχουν εξ αποστάσεως
και τυφλές, θεραπευτικές λύσεις. Υπάρχει διαπροσωπική γνωριμία κι επαφή μεταξύ
του ειδικού και του προσώπου που ζητεί τη συνδρομή του. Για να φτάσουμε εκεί
προηγείται η ωφέλιμη, ώριμη, ενήλικη, υπεύθυνη απόφαση να επιτρέψουμε σ’ έναν
ειδικό να μας βοηθήσει να χτίσουμε το γεφύρι που όταν το διαβούμε θα ’χουμε
περάσει και το ποτάμι που στεκόταν εμπόδιο στην παρούσα φάση της ζωής μας. Κι
αυτό δεν είναι μια απόκρυφη τέχνη μυστικιστικού χαρακτήρα, αλλά μια πολύ
πρακτική και μηχανική οικοδομική εργασία.
