Ο Τζο Μπάιντεν αποκάλεσε τον Βλαντιμίρ Πούτιν «εγκληματία πολέμου» την Τετάρτη, σχετικά με την εκτυλισσόμενη επίθεση στην Ουκρανία, καθώς έχουν βομβαρδιστεί νοσοκομεία και μαιευτήρια.
Αλλά το να κηρύξεις κάποιον εγκληματία πολέμου δεν είναι τόσο απλό, όσο το να πεις απλώς τις λέξεις. Υπάρχουν συγκεκριμένοι ορισμοί και διαδικασίες για τον προσδιορισμό του ποιός είναι εγκληματίας πολέμου και πώς πρέπει να τιμωρηθεί.
Ποιος θεωρείται εγκληματίας πολέμου;
Ο όρος ισχύει για οποιονδήποτε παραβιάζει ένα σύνολο κανόνων που έχουν υιοθετήσει οι παγκόσμιοι ηγέτες γνωστοί ως νόμος των ένοπλων συγκρούσεων. Οι κανόνες διέπουν πώς συμπεριφέρονται οι χώρες σε περιόδους πολέμου.
Αυτοί οι κανόνες τροποποιήθηκαν και επεκτάθηκαν κατά τον περασμένο αιώνα, προερχόμενοι από τις συμβάσεις της Γενεύης μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και τα πρωτόκολλα που προστέθηκαν αργότερα.
Οι κανόνες αποσκοπούν στην προστασία των ατόμων που δεν συμμετέχουν σε μάχες και εκείνων που δεν μπορούν πλέον να πολεμήσουν, συμπεριλαμβανομένων αμάχων όπως γιατρών και νοσοκόμων, τραυματισμένων στρατευμάτων και αιχμαλώτων πολέμου. Οι συνθήκες και τα πρωτόκολλα καθορίζουν ποιος μπορεί να γίνει στόχος και με ποια όπλα. Ορισμένα όπλα απαγορεύονται, συμπεριλαμβανομένων των χημικών ή βιολογικών παραγόντων.
Ποια συγκεκριμένα εγκλήματα κάνουν κάποιον εγκληματία πολέμου;
Οι «σοβαρές παραβιάσεις» των συμβάσεων που ισοδυναμούν με εγκλήματα πολέμου περιλαμβάνουν τη δολοφονία εκ προθέσεως και την εκτεταμένη καταστροφή και ιδιοποίηση περιουσίας που δεν δικαιολογείται από στρατιωτική αναγκαιότητα. Άλλα εγκλήματα πολέμου περιλαμβάνουν τη σκόπιμη στόχευση αμάχων, τη χρήση δυσανάλογης βίας, τη χρήση ανθρώπινων ασπίδων και τη σύλληψη ομήρων.
Το διεθνές ποινικό δικαστήριο (ICC) διώκει επίσης εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας που διαπράττονται στο πλαίσιο «μιας εκτεταμένης ή συστηματικής επίθεσης που στρέφεται κατά οποιουδήποτε άμαχου πληθυσμού». Αυτά περιλαμβάνουν δολοφονίες, εξόντωση, βίαιη μεταφορά, βασανιστήρια, βιασμό και σεξουαλική δουλεία.
Ο πιο πιθανός τρόπος με τον οποίο ο Πούτιν θα μπορούσε να οριστεί ως εγκληματίας πολέμου είναι μέσω του ευρέως αναγνωρισμένου νομικού δόγματος της ευθύνης διοίκησης. Εάν οι διοικητές διατάξουν ή γνωρίζουν ή είναι σε θέση να γνωρίζουν για εγκλήματα και δεν έκαναν τίποτα για να τα αποτρέψουν, μπορούν να θεωρηθούν νομικά υπεύθυνοι.
Ποιοι είναι οι δρόμοι προς τη δικαιοσύνη;
Γενικά, υπάρχουν τέσσερις δρόμοι για τη διερεύνηση και τον προσδιορισμό των εγκλημάτων πολέμου, αν και το καθένα έχει όρια. Το ένα είναι μέσω του ΔΠΔ της Χάγης.
Μια δεύτερη επιλογή θα ήταν εάν ο ΟΗΕ αναθέσει το έργο του για την εξεταστική επιτροπή σε ένα υβριδικό διεθνές δικαστήριο εγκλημάτων πολέμου για τη δίωξη του Πούτιν.
Ένα τρίτο θα ήταν να δημιουργηθεί ένα δικαστήριο για να δικάσει τον Πούτιν από μια ομάδα ενδιαφερόμενων ή κρατών και ομάδων, όπως το ΝΑΤΟ, η ΕΕ και οι ΗΠΑ. Τα στρατοδικεία της Νυρεμβέργης κατά των ηγετών των Ναζί είναι ένα παράδειγμα.
Τέλος, ορισμένες χώρες έχουν τους δικούς τους νόμους για τη δίωξη των εγκλημάτων πολέμου. Η Γερμανία, για παράδειγμα, ήδη ερευνά τον Πούτιν. Οι ΗΠΑ δεν διαθέτουν τέτοιο νόμο, αλλά το τμήμα δικαιοσύνης έχει ένα τμήμα που εστιάζει σε πράξεις όπως η διεθνής γενοκτονία, τα βασανιστήρια, η στρατολόγηση παιδιών στρατιωτών και ο ακρωτηριασμός των γεννητικών οργάνων των γυναικών.
Πού μπορεί να δικαστεί ο Πούτιν;
Δεν είναι ξεκάθαρο. Η Ρωσία δεν αναγνωρίζει τη δικαιοδοσία του ΔΠΔ και δεν θα στείλει κανέναν ύποπτο στα κεντρικά γραφεία του δικαστηρίου στη Χάγη της Ολλανδίας. Οι ΗΠΑ δεν αναγνωρίζουν ούτε την εξουσία του δικαστηρίου. Ο Πούτιν θα μπορούσε να δικαστεί σε μια χώρα που θα επιλεγεί από τον ΟΗΕ ή από μια κοινοπραξία ενδιαφερόμενων χωρών. Αλλά θα ήταν δύσκολο να τον φτάσει εκεί.
Έχουν διωχθεί οι εθνικοί ηγέτες στο παρελθόν;
Η απάντηση είναι ναι. Από τα δικαστήρια της Νυρεμβέργης και του Τόκιο έως τις πιο πρόσφατες ad hoc ακροάσεις, ανώτεροι ηγέτες έχουν διωχθεί για τις πράξεις τους σε χώρες όπως η Βοσνία, η Καμπότζη και η Ρουάντα.
Ο πρώην Γιουγκοσλάβος ηγέτης Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς δικάστηκε από δικαστήριο του ΟΗΕ στη Χάγη για υποκίνηση αιματηρών συγκρούσεων καθώς η Γιουγκοσλαβία κατέρρευσε στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Πέθανε στο κελί του πριν προλάβει το δικαστήριο να εκδώσει ετυμηγορία. Ο Σερβοβόσνιος σύμμαχός του Ράντοβαν Κάρατζιτς και ο Σερβοβόσνιος στρατιωτικός ηγέτης, στρατηγός Ράτκο Μλάντιτς, διώχθηκαν επιτυχώς και εκτίουν ισόβια κάθειρξη.
Ο πρώην πρόεδρος της Λιβερίας Τσαρλς Τέιλορ καταδικάστηκε σε κάθειρξη 50 ετών μετά την καταδίκη του για χρηματοδότηση θηριωδιών στη γειτονική Σιέρα Λεόνε. Ο πρώην δικτάτορας του Τσαντ, Hissène Habré, ο οποίος πέθανε πέρυσι, ήταν ο πρώτος πρώην αρχηγός κράτους που καταδικάστηκε για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας από αφρικανικό δικαστήριο. Καταδικάστηκε, μάλιστα, σε ισόβια.
Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία έχει μεταμορφώσει απότομα τον κόσμο. Εκατομμύρια έχουν ήδη φύγει. Ένα νέο σιδηρούν παραπέτασμα μπαίνει στη θέση του. Ένας οικονομικός πόλεμος βαθαίνει, καθώς η στρατιωτική σύγκρουση κλιμακώνεται και οι απώλειες αμάχων αυξάνονται.
*Με πληροφορίες από τον Guardian
