Γράφει ο Γιάννης Κίτσος.
Την στιγμή που η επιτροπή Πισσαρίδη για λογαριασμό της κυβέρνησης δημοσιεύει το πόρισμα της έκθεσης για την ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας, η ανεπάρκεια των στελεχών της σημερινής αντιπολίτευσης να προτείνουν κάτι ουσιαστικό είναι εμφανής. Τόσο ως κυβέρνησης, όσο και σήμερα ως αντιπολίτευση, ο ΣΥΡΙΖΑ και αριστερά γενικότερα, στηρίζουν μια μονοδιάστατη πολιτική ασύστολης παροχής επιδομάτων και αύξησης κρατικών δαπανών για στήριξη της ανεργίας και εργασίας. Η δε εμμονή τους στην προστασία της ιερής αγελάδας του κράτους, τον δημόσιο τομέα, από τις μεταρρυθμίσεις, τεχνολογία και παραγωγικότητα, θυμίζει σύγχρονους σκληροπυρηνικούς λουδίτες.
ΣΥΡΙΖΑ και αριστερά, επιμένουν να θεωρούν ότι η χώρα αν δεν βρίσκεται θα πρέπει αναγκαστικά είτε να επιστρέψει στα πρώιμα στάδια του καπιταλισμού, είτε, ακόμα χειρότερα, να υιοθετήσει τις κομμούνες. Για όποιον δεν ξέρει, αλλά και για την αντιπολίτευση που μάλλον αγνοεί, τι σημαίνει πρώιμο στάδιο του καπιταλισμού θα το εξηγήσω με το παρακάτω ιστορικό γεγονός και παράδειγμα.
Ένα κακό παράδειγμα, λοιπόν, της ασύστολης χρήσης των επιδομάτων είναι αυτό του καθεστώτος της Speenhamland στα τέλη του 18ου αιώνα στην Μεγάλη Βρετανία, όπου εμφανίζεται για πρώτη φορά ιστορικά ο καπιταλισμός. Στην απόφαση αυτή οι δικαστικές αρχές της χώρας οδηγήθηκαν εξαιτίας των κοινωνικών ανωμαλιών που προκάλεσε η πρωτοεμφανιζόμενη βιομηχανική επανάσταση και όχι μιας πανδημίας που βιώνουμε σήμερα. Οι συνθήκες αφενός δεν ήταν ίδιες, οι κίνδυνοι, της ασύστολης χρήσης των επιδομάτων και του πατερναλιστικού καπιταλισμού, όμως, παραμένουν το ίδιο με τότε σοβαροί.
Στις 6 Μαΐου 1795, εποχή της μεγάλης κοινωνικής κρίσης στην Μεγάλη Βρετανία, η δικαστική αρχή του Berkshire, σε μια συνεδρίαση της στο Pelican Inn της Speenhamland κοντά στο Newburry, αποφάσισε ότι έπρεπε να χορηγηθούν ενισχυτικά επιδόματα στους μισθούς, ανάλογα με το κόστος του ψωμιού, ώστε να διασφαλιστεί ένα ελάχιστο εισόδημα για τους φτωχούς, ανεξάρτητα από το πόσα χρήματα κέρδιζαν. Ουσιαστικά, υπεράσπιζε νομοθετικά το δικαίωμα στην επιβίωση και, μέχρι την κατάργηση της, το 1834, είχε εμποδίσει με επιτυχία τη δημιουργία μιας ανταγωνιστικής αγοράς εργασίας. Ήταν αυτή, όμως, η ενδεδειγμένη λύση;
Τα αποτελέσματα της λανθασμένης αυτής πολιτικής δεν άργησαν να φανούν. Μέσα σε λίγα χρόνια, η παραγωγικότητα βούλιαξε στο επίπεδο της παραγωγικότητας των απόρων – κανείς δε θα εργαζόταν μισθωτά, όσο μπορούσε να επιζήσει άνεργος -, δίνοντας έτσι έναν επιπρόσθετο λόγο στους εργοδότες να μην αυξάνουν τα ημερομίσθια πάνω από την κλίμακα: με την απεριόριστη κατάπτωση της, η εργασία κατέληξε ταυτόσημη με τη φυγοπονία ή την προσποιητή εργασία ως πρόσχημα. Οι εργοδότες μπορούσαν να μειώνουν τα μεροκάματα κατά βούληση και οι εργάτες να παραμένουν εξασφαλισμένοι, ανεξάρτητα από το αν ήσαν οκνηροί ή παραγωγικοί.
Μακροπρόθεσμα, το αποτέλεσμα ήταν τρομακτικό. Αν και χρειάστηκε να περάσει καιρός μέχρις ότου ο αυτοσεβασμός του απλού ανθρώπου καταποντισθεί, μέχρι που να προτιμά τα επιδόματα από τον μισθό, οι μισθοί του – που επιδοτούνταν από τα δημόσια ταμεία – ήταν τελικά αστείρευτοι, κι έτσι τον εξώθησαν στην μόνιμη εξάρτηση από το επίδομα.
Το κύριο αποτέλεσμα του συστήματος των επιδομάτων ήταν η συμπίεση των μισθών κάτω από τα όρια της ανέχειας. Σταδιακά, οι δε κάτοικοι της υπαίθρου πτώχευσαν. Τέλος, επιδόματα ενοικίου χορηγούνταν μερικές φορές στους απόρους, ενώ οι ασυνείδητοι ιδιοκτήτες των τρωγλών στις οποίες κατοικούσαν κερδοσκοπούσαν, αυξάνοντας υπέρογκα το ενοίκιο των ανθυγιεινών τρωγλών τους.
Λίγα χρόνια αργότερα, μετά το καθεστώς της Speenhamland, εμφανίζονται και οι λουδίτες. Η ονομασία προέρχεται από τον King Lud, που εμφανίζεται σε προπαγανδιστικά φυλλάδια κατά των μηχανών. Το όνομα χαρακτηρίζει τους χειρωνάκτες εργάτες, κυρίως των πλεκτοβιομηχανιών του Nottinghamshire, Derbyshire και Leicerstershire, που συνασπίστηκαν με σκοπό να καταστρέψουν τις μηχανές την περίοδο 1811-1818.
Έχοντας πάρει το μάθημα τους οι Βρετανοί, τα δυο παραπάνω τα ξεπερνάνε με την Μεταρρύθμιση του 1832 και την τροποποίηση του νόμου της «Κοινωνικής πρόνοιας» το 1834 όπου θεωρούνται αφετηρίες του σύγχρονου καπιταλισμού. Σε συνέχεια και μέχρι την ωρίμανση της βιομηχανικής επανάστασης καθιερώνονται και η κοινωνική νομοθεσία, οι εργασιακοί νόμοι, η ασφάλεια σε περίπτωση ανεργίας και, πάνω απ’ όλα τα συνδικάτα. Η ελεύθερη αγορά σε συνδυασμό με την πολιτική παρέμβαση, όταν η αγορά δεν μπορεί από μόνη της να ρυθμίσει τις όποιες κοινωνικές ανωμαλίες της, οδήγησαν τον κόσμο σε συνθήκες ανάπτυξης και προόδου που ποτέ πριν δεν είχε βιώσει το ανθρώπινο είδος.
Καθώς οι καινοτομίες από την λειτουργία της ελεύθερης αγοράς προκαλούσαν πρωτοφανείς παραγωγικές αυξήσεις, η παραγωγική αξία κάθε εργάτη αυξήθηκε, και μαζί τα ίδια τα εισοδήματα. Μεταξύ 1820 και 1850, ο πληθυσμός αυξήθηκε κατά ένα τρίτο, οι πραγματικές απολαβές των εργατών αυξήθηκαν σχεδόν κατά 100%. Αν είχαν συνεχιστεί οι προηγούμενες τάσεις, ένας μέσος άνθρωπος θα χρειαζόταν 2.000 χρόνια για να διπλασιάσει το εισόδημα του, ωστόσο οι Άγγλοι το πέτυχαν αυτό μέσα σε μόλις 30 χρόνια.
Ο Καρλ Μαρξ – πνευματικός πατέρας του Τσίπρα, του Κουτσούμπα και του Βαρουφάκη – πίστευε ότι ο καπιταλισμός θα έκανε τους πλούσιους πλουσιότερους και τους φτωχούς φτωχότερους. Αν κάποιοι κέρδιζαν, άλλοι έπρεπε να χάνουν στις ελεύθερες αγορές. Η μεσαία τάξη θα προλεταριοποιούνταν και οι προλετάριοι θα λιμοκτονούσαν. Όταν όμως πέθανε ο Μαρξ, το 1883, ο μέσος Άγγλος ήταν τρεις φορές πλουσιότερος απ’ ό,τι τη χρονιά γέννησης του Μαρξ, το 1818. Μέχρι το 1900, η ακραία φτώχεια στην Αγγλία είχε ήδη μειωθεί κατά τα τρία τέταρτα, φτάνοντας περίπου στο 100%.
Η δε στενή του διασύνδεση με τη βαριά βιομηχανία που οδήγησε τον Λένιν – δεύτερος πνευματικός πατέρας του Τσίπρα, του Κουτσούμπα και του Βαρουφάκη – στην άποψη ότι το χρηματιστικό κεφάλαιο ήταν υπεύθυνο για τον ιμπεριαλισμό και τους πολέμους διαψεύστηκε παταγωδώς. Με τη διάδοση του εμπορίου και των διεθνών συναλλαγών, πολλές χώρες άρχισαν να εστιάζουν στην παραγωγή αξίας και την ανταλλαγή της με τους γείτονες τους, αντί να την κλέβουν ή να την καταστρέφουν. Ήταν φτηνότερο να αγοράσεις του πόρους που χρειαζόσουν από το να αρχίσεις έναν πόλεμο για να τα πάρεις. «Τα σύνορα που δεν τα περνάνε τα προϊόντα, θα τα περάσουν οι στρατιώτες». Έτσι συνοψίζεται συχνά η κοσμοθεωρία του Γάλλου οικονομολόγου του 19ου αιώνα Φρεντερίκ Μπαστιά.
Οι μπολσεβίκοι – ιδεολογικοί πρόγονοι του Τσίπρα, του Κουτσούμπα και του Βαρουφάκη -, αν και ένθερμοι σοσιαλιστές, αρνούνταν πεισματικά να «εδραιώσουν τον σοσιαλισμό στη Ρωσία». Οι μαρξιστικές τους πεποιθήσεις δεν τους επέτρεπαν να επιχειρήσουν κάτι τέτοιο σε μια καθυστερημένη, αγροτική χώρα. Οι ηγέτες τους είχαν την άποψη ότι η παγκόσμια επανάσταση έπρεπε να αρχίσει στην εκβιομηχανισμένη δυτική Ευρώπη. Ο σοσιαλισμός σε μια χώρα τους φαινόταν απόλυτη αντίφαση, και, όταν έγινε πραγματικότητα, η παλιά φρουρά των μπολσεβίκων τον απέρριψε σχεδόν ομόφωνα. Αλλά αυτή ακριβώς η τομή στέφθηκε από εκπληκτική επιτυχία. Τι επιτυχία, όμως;
Ο σοσιαλισμός απέτυχε να εφαρμοστεί στην εκβιομηχανισμένη δυτική Ευρώπη και εφαρμόστηκε στην καθυστερημένη, αγροτική Ρωσία, με τα αποτελέσματα του καθεστώτος Στάλιν – τρίτος πνευματικός πατέρας του Τσίπρα, του Κουτσούμπα και του Βαρουφάκη – που όλοι γνωρίζουμε! Εφαρμόστηκε και στην Κίνα, όμως, έτερη καθυστερημένη, αγροτική χώρα. Το Μεγάλο Άλμα προς τα Εμπρός του Μάο – τέταρτος πνευματικός πατέρας του Τσίπρα, του Κουτσούμπα και του Βαρουφάκη – συνέβαλε στον θάνατο είκοσι έως σαράντα εκατομυρίων ανθρώπων. Δε γνωρίζουμε τον ακριβή αριθμό, διότι στην Κίνα του Μάο δεν καταγράφονταν στατιστικά στοιχεία και έτσι δεν είναι εφικτή η τεκμηρίωση των ωμοτήτων. Σε κάθε περίπτωση το κατά κεφαλήν εισόδημα μειώθηκε κατά 25%.
Το ίδιο περίπου καθεστώς Speenhamland έτεινε να δημιουργήσει και πρόσφατα το δημοφιλές πρόγραμμα Obama Care. Συγκεκριμένα, με τα ασύστολα μέτρα για τη στέγαση και τη στήριξη των ανέργων, η αμερικανική οικονομία βρέθηκε ένα βήμα πριν τον πρώιμο καπιταλισμό. Γιατί να εργαστεί κανείς μισθωτά, όσο μπορούσε να επιζήσει άνεργος; Αυτό οδήγησε στην επιβάρυνση της μεσαίας τάξης και δημοσίων ταμείων, καθώς μέρος του κόστους έπεσε στα μεσαία εργατικά στρώματα, σε αύξηση του χρέους και σε επιβράδυνση της ανάπτυξης της παραγωγικότητας. Οι επιχειρήσεις δυσκολευόντουσαν να βρουν παραγωγικό, αξιόπιστο, μόνιμο και σταθερό εργατικό δυναμικό, αφού οι εργαζόμενοι προτιμούσαν τα επιδόματα από τον μισθό και μείωσαν δραματικά τις δαπάνες τους για έρευνα και ανάπτυξη.
Η δε υποχώρηση της ανεργίας αποδόθηκε, σε μεγάλο ποσοστό, από την εξ ολοκλήρου αποχώρηση εκατομμυρίων πολιτών από την αγορά εργασίας. Αυτή η δυσαρέσκεια της μεσαίας τάξης, άλλωστε, υπήρξε και η κύρια αφορμή της εκλογής Τραμπ το 2016. Ομολογουμένως λαϊκιστής, αλλά παραδόξως για ένα λαϊκιστή, η αλλαγή οικονομικής πολιτικής Τραμπ έσωσε τις ΗΠΑ από την ολοκληρωτική επιστροφή στον πρώιμο καπιταλισμό. Ο Τζο Μπάιντεν στην πρώτη του συνέντευξη, αναγνωρίζοντας τα σφάλματα της διακυβέρνησης Ομπάμα, λέει: «Η προεδρία μου δεν θα είναι μια «τρίτη θητεία Ομπάμα».
Σε μεγαλύτερη ένταση, αλλά μονοδιάστατα και ασύστολα, το ίδιο σχέδιο βιώσαμε δυσάρεστα και κατά τη διάρκεια του καθεστώτος ΣΥΡΙΖΑ. Ο ΣΥΡΙΖΑ μετά από 2 χρόνια σχεδόν αντιπολίτευση, αδυνατεί να αναγνωρίσει τις παθογένειες και τραγικά σφάλματα που τον οδήγησαν εδώ. Συνεχίζει εμμονικά στη μόνη λογική που ξέρει: Γιατί να εργαστεί κανείς μισθωτά, όσο μπορεί να επιζήσει άνεργος;
Είναι λογικό η κυβέρνηση να στηρίξει την δεδομένη στιγμή και εξαιτίας των μέτρων για την πανδημία επιχειρήσεις και εργαζομένους. Σε καμία περίπτωση, όμως, αυτό δεν μπορεί να γίνει ασύστολα και επ’ αόριστο, όπως ανεύθυνα μονοδιάστατα και εμμονικά προτείνει η αντιπολίτευση.
Δυστυχώς, όμως, η κυβέρνηση δεν δείχνει τον ίδιο ζήλο για μεταρρυθμίσεις και παραγωγικότητα με αυτόν που δείχνει για επιδόματα και τεχνολογία. Επίσης, θα χάσει πολλά, μαζί της και η ελληνική οικονομία, εάν επαναπαυτεί μόνο στην απορρόφηση των κονδυλίων από το Ταμείο Ανάπτυξης και ΕΣΠΑ. Για να μην ζήσουμε συνθήκες πρώιμου ή πατερναλιστικού καπιταλισμού, θέλω να πιστεύω ότι η αδράνεια της αυτή οφείλεται αποκλειστικά και μόνο στην πανδημία, και ότι με το πέρας της θα υιοθετήσει τις προτάσεις του πορίσματος της επιτροπής Πισσαρίδη. Οι δε προτάσεις αυτές σε συνδυασμό με την απορρόφηση των αναμενόμενων κονδυλίων, ας ευχηθούμε να επαναφέρουν άμεσα την ελληνική οικονομία στην προ καθεστώτος ΣΥΡΙΖΑ αλλά και κορονοϊου πραγματικότητα, τότε που η κυβέρνηση Σαμαρά επιτυχημένα χάραζε το δρόμο.
