Γράφει ο Γιάννης Κίτσος.
Τι απέγιναν όλοι οι ήρωες, αναρωτιέται ο Χιου Κόρνγουελ, τραγουδιστής του γνωστού πανκ ροκ βρετανικού συγκροτήματος της δεκαετίας του 1970, The Stranglers, ερμηνεύοντας το No more heroes. Οι Stranglers στο τραγούδι αυτό αναφέρονται ως ήρωες στους Έλμιρ ντι Χόρι (Ούγγρος ζωγράφος και πλαστογράφος), Λέων Τρότσκι, Λένι Μπρους (Αμερικανός stand-up κωμικός, κοινωνικός κριτικός και σατιρικός), Ουίλλιαμ Σαίξπηρ και τον φανταστικό χαρακτήρα Σάντσο Πάντσα (από το μυθιστόρημα Δον Κιχώτης του Ισπανού συγγραφέα Μιγκέλ ντε Θερβάντες). Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει, τότε για το τραγούδι, ο Κόρνγουελ: «Όταν βγήκε το No More Heroes, αρνηθήκαμε να υπογράψουμε αυτόγραφα γιατί λέγαμε, “Μην έχεις ήρωες. Γίνε ο ήρωάς σου.” Οι άνθρωποι στο No More Heroes είναι πραγματικά αντι-ήρωες».
Ο Κόρνγουελ ασυνείδητα ή και συνειδητά πολιτικοποιώντας τον στίχο του δημιούργησε ένα χαοτικό σύστημα δεύτερης τάξης. Το χάος δεύτερου επιπέδου είναι χάος που αντιδρά στις προβλέψεις που το αφορούν και, συνεπώς, δεν μπορεί να προβλεφθεί με ακρίβεια. Και ο Κόρνγουελ προτρέποντας σε να «γίνεις ο ήρωας σου» ή και αντί-ήρωας δεν προέβλεψε το μέλλον, ούτε ήταν και μπροστά από την εποχή του, απλά το «χάος» αντέδρασε τη δεδομένη στιγμή στις προτροπές του. Το τι θα γινόταν αύριο δεν το ήξερε.
Η αλήθεια είναι ότι από την δεκαετία του 1970 έχει δημιουργηθεί ένα κίνημα αντί-ηρώων, όπως ο ίδιος τους χαρακτήρισε και ταύτισε, το οποίο, βεβαίως, δεν προκάλεσε ο Κόρνγουελ, αλλά σίγουρα, μαζί με πολλούς άλλους καλλιτέχνες της αποκαλούμενης σκηνής του «νέου κύματος», ενίσχυσαν. Επειδή η Ελλάδα παρακολουθεί συνήθως, με τους δικούς της ρυθμούς, τις πολιτιστικές εξελίξεις και ανακατατάξεις που διαδραματίζονται στο διεθνή κόσμο, το πανκ ροκ κάνει δυναμική παρουσία είκοσι χρόνια μετά, τέλη δεκαετίας 1990 και αρχές της δεκαετίας του 1990 με το συγκρότημα Τρύπες. Σαφώς και υπήρχε και κατά τη δεκαετία του 1980 μια μικρή πανκ σκηνή, με συγκροτήματα όπως Γενιά του Χάους, Γκούλαγκ, Ναυτία κ.α., αλλά το «γίνε ο ήρωας σου» ή «αντί-ήρωας» εκφράστηκε και συνεχίζει να εκφράζεται μέσα από τον τότε ερμηνευτή και στιχουργό του Τρύπες, Γιάννη Αγγελάκα. ΄
Τώρα θα μου πείτε πως γίνεται να «γίνω ο ήρωας μου» και ταυτόχρονα ο αντί-ήρωας. Δεν είναι λίγο αντιφατικό; Θα μου απαντήσει ορθά κάποιος, αν οι άνθρωποι δεν ήταν σε θέση να διαθέτουν αντιφατικές πεποιθήσεις και αξίες, η συγκρότηση και η διατήρηση οποιουδήποτε ανθρώπινου πολιτισμού θα ήταν μάλλον αδύνατη. Εδώ, όμως, η αντίφαση ξεπερνάει μακράν τις όποιες πεποιθήσεις και αξίες. Αντιλαμβάνεστε ότι, το ότι την ίδια στιγμή είμαι «ήρωας του εαυτού μου» και αντί-ήρωας, δεν είναι αντίφαση, αλλά παραλογισμός.
«Όσοι περνούν τη χώρα της απόγνωσης παθαίνουν αμνησία», γράφει ο Αγγελάκας. Μόνο έτσι μπορεί να γίνει «ήρωας του εαυτού του» και αντί-ήρωας μαζί κανείς. Η απόγνωση όμως δεν δημιουργεί ούτε «ήρωες του εαυτού τους» ούτε αντί-ήρωες. Η απόγνωση δημιουργεί ΘΥΜΑΤΑ. Άρα, οι δυο αξιόλογοι καλλιτέχνες χρησιμοποιώντας με λυρισμό τη λέξη «ήρωας» στην πραγματικότητα αναφέρονται σε θύματα. Ο ήρωας του Κόρνγουελ μετατρέπεται σε θύμα και το θύμα του Αγγελάκα σε ήρωα.
Το Τρύπες διαλύθηκε το 2001 μετά την απόφαση του τραγουδιστή Γιάννη Αγγελάκα να ακολουθήσει προσωπική καριέρα. Το 2002 για τις ανάγκες της ομώνυμης κινηματογραφικής ταινίας του Νίκου Νικολαΐδη, στην οποία κατέχει και πρωταγωνιστικό ρόλο, ο Αγγελάκας ηχογραφεί το «Ο χαμένος τα παίρνει όλα». «… Το ξερες πως είναι κερδισμένος τελικά, όποιος χαμογελάει μπροστά στην καρμανιόλα… Μη γκρινιάζεις που δε σου `ρθε η ζαριά, τζογάρισες στο όνειρο κι είσαι έτοιμος για όλα, το λέει κι ένα τραγούδι που μας μάθαιναν παλιά, ο χαμένος τα παίρνει όλα», γράφει ο Αγγελάκας. Στην ίδια περίπου γραμμή κινείται και το «Σιγά μην κλάψω», το οποίο ηχογραφεί τρία χρόνια αργότερα, το 2005.
Όπως ο Κόρνγουελ έτσι και ο Αγγελάκας δεν προέβλεψε το μέλλον, ούτε ήταν και μπροστά από την εποχή του, πολλώ δε μάλλον τους ενδιέφερε αυτό, απλά ασυνείδητα ή και συνειδητά πολιτικοποιώντας τον στίχο του δημιούργησε ένα χαοτικό σύστημα δεύτερης τάξης και το «χάος» αντέδρασε τη δεδομένη στιγμή στις προτροπές του. Το τι θα γινόταν αύριο δεν το ήξερε. Ο Αγγελάκας, που μέχρι τότε εξέφραζε την τέχνη του πάνω στην σκηνή, βίωσε το 2008 και στην πραγματικότητα την αντίδραση του «χάους». Η σημαντικότερη ίσως κληρονομιά των ταραχών του Δεκεμβρίου του 2008 ήταν η νομιμοποίηση και υιοθέτηση μιας ολοκληρωμένης ιδεολογίας αυτοθυματοποίησης και αυτολύπησης, η οποία θέλει το άτομο ένα αθώο και ανίσχυρο θύμα που συστηματικά εκμεταλλεύονται και βιάζουν σκοτεινές και διεφθαρμένες συστημικές δυνάμεις (οι πολιτικοί, τα κόμματα, ξένοι συνωμότες κλπ). Ο Κόρνγουελ δεν θα μπορούσε να φανταστεί τότε ότι η αυτοθυματοποίηση θα οδηγούσε στο πρόσφατο Brexit.
Θα μου πείτε τώρα. «Δηλαδή για όλα αυτά φταίει ο Αγγελάκας;». Ο Αγγελάκας ήταν και παραμένει ένας από τους μεγαλύτερους καλλιτέχνες της σύγχρονης Ελλάδας. Μέσα από την τέχνη έκανε την επανάσταση του και οφείλω να ομολογήσω ότι είναι μια δημιουργική και επιτυχημένη καλλιτεχνική επανάσταση.
Δυστυχώς, η αυτοθυματοποίηση και αυτολύπηση όμως δεν έμεινε στην τέχνη. Χρησιμοποιήθηκε και χρησιμοποιείται συστηματικά ως εργαλείο προπαγάνδας και πολιτικής κυριαρχίας από τον χώρο της αριστεράς. Από καλλιτεχνικό δημιούργημα έγινε ιδεολογικό εργαλείο δηλητηριάζοντας την πολιτική κουλτούρα και τη δημοκρατία μας επειδή δίχασε και συνεχίζει να διχάζει την κοινωνία σε καλούς και κακούς και στρέφει τους πολίτες όχι μόνο εναντίον συγκεκριμένων φθαρμένων προσώπων ή θεσμών αλλά και μεταφυσικών εννοιών – θεμελίων της δημοκρατίας, όπως η αντιπροσώπευση, ο σεβασμός της άλλης άποψης, η ανοχή, η αξιοκρατία, η αριστεία, η πατρίδα, το έθνος.
Η αυτοθυματοποίηση δεν βολεύει μόνο την αριστερά. Βολεύει και την γκέι κοινότητα και τους μετανάστες, αλλά και κάθε άλλη μειονότητα η οποία, εθισμένη σε μια μεταμοντέρνα πλειοδοσία πολιτικής των ταυτοτήτων, εξαιρετισμού και γκετοποίησης με οδηγό την αυτοθυματοποίηση, πιστεύει, κοντόφθαλμα και εσφαλμένως, ότι έτσι κερδίζει την εύνοια και συμπόνια της παγκόσμιας κοινής γνώμης. Ακόμα και έτσι να είναι όμως, τα θύματα δεν τα θυμόμαστε επειδή είναι μετανάστες ή γκέι, αλλά επειδή είναι άνθρωποι, παιδιά, αδέρφια, συνοδοιπόροι και φίλοι άλλων ανθρώπων.
Δεν μείναμε όμως μόνο στην αυτοθυματοποίηση της αριστεράς και των μειονοτήτων αλλά περάσαμε και στα ενοχικά σύνδρομα της δεξιάς. Πρόκειται για ένα παγκόσμιο σύγχρονο φαινόμενο, αλλά επειδή μιλάμε για την Ελλάδα, η χώρα ανάμεσα σε αυτοθυματοποίηση και ενοχή παρουσιάζεται περισσότερο παραλυμένη από ποτέ. Από την μια η αριστερή και μειονοτήτων αντίληψη του εαυτού ως άμοιρου ευθυνών και η μετάθεση της ευθύνης στον άλλον και από την άλλη η αδυναμία εκτέλεσης σοβαρών αποφάσεων και απαραίτητων μεταρρυθμίσεων για να μην αισθανθεί ενοχές η δεξιά, έχουν παραλύσει τη χώρα. Και αυτήν την παράλυση για να μην μας χαλάει ο όρος, κάναμε κάτι ακόμα πιο άρρωστο. Την βαφτίσαμε συναίνεση.
Συναινετικά, λοιπόν, είναι η εποχή που κατεδαφίζουνε τους ήρωες. Μαζί και τις προτομές και ανδριάντες τους. Σήμερα, δεν κατεδαφίζουνε μόνο τις προτομές και ανδριάντες ηρώων αλλά στη θέση τους βάζουνε αντί για ήρωες θύματα. Και εάν η κατασκευή προτομών και ανδριάντων σε δρόμους και πλατείες ανταποκρίνεται στην ευρέως διαδεδομένη πεποίθηση της «παιδαγωγικής μέσω του μεγάλου ανθρώπου», στη σκοπιμότητα να χρησιμοποιηθεί το παράδειγμα του ήρωα – και αναφερόμαστε όχι μόνο σε ήρωες των μαχών, αλλά και του πνεύματος, των γραμμάτων και της πολιτικής – για τον φρονηματισμό των συγχρόνων και τη μίμηση των αρετών του, τότε η κατασκευή προτομών και ανδριάντων θυμάτων σε δρόμους και πλατείες σε τι πραγματικά ανταποκρίνεται αλλά και πόσο παιδαγωγικό είναι να παραδειγματίζουμε τον άνθρωπο σε αυτό; No more heroes… όσο καλλιτεχνικά τραγικά δημιουργικό, τόσο κυριολεκτικά αλλά κυρίως πραγματικά απαξιωτικό και αξιολύπητο… βοήθεια μας…
