Γράφει ο Γιάννης Κίτσος.
Οι άνθρωποι ορίζουν τον εαυτό τους σε σχέση με τους προγόνους τους, τη θρησκεία, τη γλώσσα, την ιστορία, τις αξίες, τα έθιμα και τους θεσμούς. Η πραγματικότητα αυτή έγινε ακόμα πιο έντονη στα τέλη της δεκαετίας 1980 όταν ο κομμουνιστικός κόσμος κατέρρευσε και μαζί του το ψυχροπολεμικό διεθνές σύστημα. Εξίσου ισχυρή πραγματικότητα είναι ότι τα εθνικά κράτη παραμένουν πρωταγωνιστές των διεθνών σχέσεων. Καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας, πολύ δε περισσότερο σήμερα, οι σημαντικότερες και πιο επικίνδυνες συγκρούσεις δεν ήταν μεταξύ κοινωνικών τάξεων, πλούσιων και φτωχών, ή οικονομικών ομάδων, όπως θέλησε να περάσει ο ιστορικός υλισμός, αλλά μεταξύ λαών που ανήκουν σε διαφορετικές πολιτιστικές οντότητες.
Η ιδέα του πολιτισμού εμφανίζεται για πρώτη φορά στην ιστορία στην αρχαία Ελλάδα. Δεσμοί αίματος, γλώσσα, θρησκεία και τρόπος ζωής ήταν κοινά στοιχεία των αρχαίων Ελλήνων που τους διαφοροποιούσαν από τους Πέρσες και άλλους μη Έλληνες. Από όλα τα αντικειμενικά στοιχεία που ορίζουν τον πολιτισμό, το σημαντικότερο είναι συνήθως η θρησκεία, όπως το παρατήρησαν και οι αρχαίοι Αθηναίοι. Αναπτύχθηκε, όμως, από τους Γάλλους στοχαστές του 18ου αιώνα ως έννοια αντίθετη της «βαρβαρότητας». Την ίδια στιγμή οι άνθρωποι άρχισαν να μιλούν για τους πολιτισμούς στον πληθυντικό. Αυτό σήμαινε την άρνηση του ορισμού του πολιτισμού ως ενός ιδανικού ή ως του ιδανικού.
Οι κυριότεροι σύγχρονοι πολιτισμοί είναι ο Σινικός, ο Ιαπωνικός, ο Ινδουιστικός, ο Ισλαμικός, ο Δυτικός, ο Λατινοαμερικάνικος και ο Αφρικάνικος. Η θρησκεία αποτελεί το κεντρικό προσδιοριστικό χαρακτηριστικό των πολιτισμών αυτών και, όπως διακρίνει ο Βέμπερ, οι τέσσερις, ο Χριστιανισμός, το Ισλάμ, ο Ινδουισμός και ο Κουμφουκιανισμός, σχετίζονται με μεγάλους πολιτισμούς. Η πέμπτη θρησκεία, ο Βουδισμός, δεν σχετίζεται.
Οι σημαντικότερες διακρίσεις μεταξύ των ανθρώπων βασίζονται στις αξίες τους, τα πιστεύω τους, τους θεσμούς και τις κοινωνικές τους δομές και όχι στο χρώμα του δέρματος ή στις φυσικές τους διαστάσεις, όπως επιχειρούν να μας πείσουν διάφορα αντιρατσιστικά κινήματα και η πολιτική ορθότητα. Ο δε διαχωρισμός της θρησκείας από τις διεθνείς σχέσεις, που επέβαλε η ταυτισμένη με τον δυτικό πολιτισμό Συνθήκη της Βεστφαλίας, πλησιάζει στο τέλος του, ενώ η θρησκεία, παρεισφρέει έντονα στις διεθνείς σχέσεις. Η σύγκρουση των πολιτικών ιδεών που δημιουργήθηκε εντός του δυτικού πολιτισμού, εκτοπίζεται από τη θρησκευτική και πολιτιστική σύγκρουση μεταξύ των πολιτισμών.
Για να έρθουμε στο σήμερα λοιπόν, στις αρχές της δεκαετίας του 1990 ξεκίνησαν μεταναστευτικές ροές από πρώην κουμμουνιστικές χώρες να κινούνται έντονα προς την χώρα μας. Οι μεταναστευτικές αυτές ροές, ακόμη και από καθολικούς και προτεστάντες, αφενός υπήρξαν ελεγχόμενες και αφετέρου κατάφεραν να ενταχθούν με ευκολία σε μια ορθόδοξα χριστιανική χώρα, όπως η Ελλάδα. Δεν γκετοποιήθηκαν. Συνυπήρξαν ειρηνικά και δημιουργικά με τον γηγενή πληθυσμό. Εργάστηκαν σκληρά, έκαναν οικογένειες και δημιούργησαν πλούτο. Πρόκοψαν γενικότερα. Το ίδιο συνέβη και στη δεκαετία του 2000, με κάποιους, κυρίως χριστιανικούς πληθυσμούς, που μετανάστευσαν από την Αφρική.
Τα τελευταία έτη οι μεταναστευτικές ροές έχουν ξεφύγει από κάθε έλεγχο. Αυτή την φορά, όμως, δεν προέρχονται από χώρες του πρώην κουμμουνιστικού μπλοκ ή και αφρικανικές χώρες με χριστιανικό πληθυσμό αλλά κυρίως από μουσουλμανικές. Αυτό φαίνεται να δημιουργεί σοβαρά προβλήματα τόσο στους γηγενής χριστιανούς όσο και στους ετερόχθονες μουσουλμάνους. Η εικόνα που παρουσιάζουν πολλές γειτονιές στο κέντρο της Αθήνας είναι αυτή της γκετοποίησης. Οι μουσουλμάνοι μετανάστες δείχνουν σημαντικές δυσκολίες ενσωμάτωσης. Οι ευρωπαϊκές κοινωνίες, γενικά, είτε δεν θέλουν να αφομοιώσουν τους μετανάστες είτε έχουν μεγάλη δυσκολία να το κάνουν· αλλά και ο βαθμός στον οποίο οι μουσουλμάνοι μετανάστες και τα παιδιά τους θέλουν να αφομοιωθούν δεν είναι ξεκάθαρος. Η Ισλαμική Αναβίωση, δηλαδή, η προσπάθεια των μουσουλμάνων να πραγματοποιήσουν ένα ευρύ πνευματικό, πολιτιστικό, κοινωνικό και πολιτικό κίνημα, που επικρατεί σε όλο τον ισλαμικό κόσμο, κάνει το πρόβλημα ακόμα μεγαλύτερο.
Οι μουσουλμανικές κοινότητες, τουρκικές στη Γερμανία ή αλγερινές στη Γαλλία, δεν έχουν ενσωματωθεί στις κουλτούρες που τις φιλοξενούν, και αυτό που ανησυχεί τους Ευρωπαίους είναι πως λίγα σημάδια δείχνουν ότι θα συμβεί κάτι τέτοιο. Υπάρχει δε μεγάλος φόβος σε κάθε πόλη της Ευρώπης, ειδικά μετά τις τελευταίες εξτρεμιστικές επιθέσεις μουσουλμάνων φανατικών, μιας μουσουλμανικής κοινότητας που θα διεισδύσει στις ευρωπαϊκές χώρες, κάτι σαν ένα δέκατο τρίτο έθνος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το πρόβλημα έχει να κάνει περισσότερο με την κουλτούρα και λιγότερο, αν όχι καθόλου με τον έθνος. Για παράδειγμα, οι Γάλλοι αποδέχτηκαν μαύρους Αφρικανούς που μιλάμε άπταιστα γαλλικά, αλλά δεν αποδέχονται κορίτσια μουσουλμάνων που φοράνε μαντήλια στο κεφάλι τους στα σχολεία.
Υπάρχει, όμως, πλούσιο ιστορικό παρελθόν πίσω από αυτό. Οι συγκρούσεις καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας μεταξύ Χριστιανισμού και Ισλάμ απορρέουν από τη φύση των δυο θρησκειών καθώς και των πολιτισμών που στηρίζονται σε αυτές. Το Ισλάμ και ο Χριστιανισμός είναι μονοθεϊστικές θρησκείες. Και οι δυο, επίσης, είναι οικουμενικές και ισχυρίζονται ότι αποτελούν τη μοναδική αληθινή θρησκεία στην οποία οι άνθρωποι μπορούν να στηριχτούν. Και οι δυο είναι ιεραποστολικές και πιστεύουν ότι οι οπαδοί τους έχουν υποχρέωση να προσηλυτίζουν τους άπιστους στη μοναδική αληθινή θρησκεία.
Από την πλευρά του, το Ισλάμ κατάγεται από πολεμοχαρείς νομαδικές φυλές Βεδουίνων και αυτή η καταγωγή από βίαιους προγόνους έχει αποτυπωθεί στα θεμέλια του. Ο ίδιος ο Μωάμεθ ήταν σκληρός μαχητής και ικανότατος στρατηλάτης. (Κανείς δεν θα μπορούσε να το πει αυτό για το Χριστό και το Βούδα). Τα δόγματα του Ισλάμ υπαγορεύουν τον πόλεμο εναντίον των άπιστων και όταν η αρχική επεκτατική τάση του Ισλάμ μειώθηκε, μουσουλμανικές ομάδες, σε αντίθεση με τα δόγματα, πολέμησαν στη συνέχεια μεταξύ τους. Η αναλογία των φίτνα, ή εσωτερικών συγκρούσεων, προς τον ιερό πόλεμο, τζιχάντ, άλλαξε δραστικά υπέρ των πρώτων. Το Κοράνι και άλλα ιερά κείμενα της μουσουλμανικής πίστης περιέχουν λίγες αναφορές απαγορευτικές της βίας, αλλά οι αντιλήψεις εναντίον της βίας απουσιάζουν εντελώς από τα μουσουλμανικά δόγματα και πρακτικές.
Από την άλλη, η δομή της πολιτικής νομιμοφροσύνης στους Άραβες και στους μουσουλμάνους γενικότερα είναι αντίθετη από τη δομή της σύγχρονης Δύσης. Για τη Δύση, το εθνικό κράτος είναι το αποκορύφωμα της πολιτικής νομιμοφροσύνης. Άλλα είδη νομιμοφροσύνης βρίσκονται σε δευτερεύουσα θέση σε σχέση με αυτή που αφορά το εθνικό κράτος. Στον ισλαμικό κόσμο, η δομή της νομιμοφροσύνης είναι σχεδόν αντίθετη. Οι δυο θεμελιώδεις, πρωταρχικές και σταθερές δομές», είναι η οικογένεια, οι συγγενείς και η φυλή, από τη μια μεριά, και «η ενότητα της κουλτούρας, της θρησκείας και της αυτοκρατορίας, σε ευρύτερη κλίμακα», από την άλλη. Η δε φιλελεύθερες ιδέες δεν κατάφεραν να ριζώσουν στις μουσουλμανικές κοινωνίες εδώ και έναν ολόκληρο αιώνα, ξεκινώντας από τα τέλη του 19ου αιώνα. Εν μέρει, αυτή η αποτυχία οφείλεται στο αφιλόξενο περιβάλλον που αποτελεί η ισλαμική κουλτούρα και κοινωνία για τις δυτικές φιλελεύθερες ιδέες.
Συμφωνά με τα παραπάνω, διάφοροι πολιτικά ορθοί ή και δικαιωματιστές θα έρθουν να υποστηρίξουν ότι ενδεχομένως οι θρησκείες είναι το πρόβλημα. Κι όμως δεν είναι έτσι. Οι Σουηδοί είναι πιθανώς οι πιο άθρησκοι άνθρωποι στην Ευρώπη, αλλά δεν θα μπορέσει κανείς να καταλάβει καθόλου αυτή τη χώρα, αν δεν συνειδητοποιήσει ότι οι θεσμοί τους, οι κοινωνικές πρακτικές τους, οι οικογένειες τους, η πολιτική τους και ο τρόπος ζωής τους γενικά είναι διαμορφωμένα με θεμέλιο τη λουθηρανική κληρονομιά τους.
Την ίδια στιγμή η χώρα μας και γενικότερα ο δυτικός κόσμος έχουν τα δικά τους προβλήματα. Αντιμετωπίζουν σημαντικές εκδηλώσεις ηθικής κατάπτωσης, όπως αύξηση των κρουσμάτων αντικοινωνικής συμπεριφοράς, όπως το έγκλημα, η χρήση ναρκωτικών ουσιών και η βία γενικότερα. Επίσης, μείωση του πληθυσμού εξαιτίας της υπογεννητικότητας και φθορά του θεσμού της οικογένειας, που περιλαμβάνει αυξημένο αριθμό διαζυγίων, νόθων παιδιών, εφηβικής εγκυμοσύνης και μονογονεϊκών οικογενειών.
Αυτή η ηθική κατάπτωση του δυτικού κόσμου έρχεται να συνδυαστεί με την αύξηση του μουσουλμανικού πληθυσμού που ασκεί πίεση στις τοπικές κοινωνίες αλλά και εύκολα μετατρέπονται σε μαχητές στην υπηρεσία των ισλαμιστών. Οι μεγάλοι πληθυσμοί χρειάζονται πόρους για να ζήσουν και έτσι οι πολυπληθείς κοινωνίες τείνουν να ασκούν πιέσεις προς τα έξω, να καταλαμβάνουν εδάφη και να πιέζουν άλλους λαούς με μικρότερη δημογραφική ανάπτυξη. Αλλά και με το γεγονός ότι στις μουσουλμανικές και στις χριστιανικές κοινωνίες ο βαθμός ανοχής του ενός για τον άλλο έχει εξασθενίσει δραματικά. Αυτοί οι δυο είναι οι πιο σημαντικοί παράγοντες στην ανάπτυξη συγκρούσεων.
Συμπερασματικά, η Ελλάδα διακατέχεται από τις αρχές του Χριστιανισµού, κυρίως όπως διαμορφώθηκαν από τους Πατέρες της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Οι αρχές της ελευθερίας, της ισότητας και κυρίως της ισότητας ανδρών και γυναικών, τα πρώτα στοιχεία των δικαιωμάτων στην παιδεία και στην υγεία ιχνηλατούνται στην διδασκαλία των πρώτων χριστιανικών αιώνων. Πολλά στοιχεία της αρχαιοελληνικής παράδοσης επιζούν, ενταγμένα οργανικά μέσα στις χριστιανικές αντιλήψεις. Η Ευρώπη είναι η μοναδική πηγή των ιδεών της ατομικής ελευθερίας, της πολιτικής δημοκρατίας, του κράτους δικαίου, των ανθρώπινων δικαιωμάτων και της πολιτιστικής ελευθερίας. Αυτές είναι οι ευρωπαϊκές ιδέες, όχι ασιατικές, αφρικάνικες, ή ιδέες της Μέσης Ανατολής, κι όπου αλλού υπάρχουν, προέρχονται από υιοθεσία. Συνεπώς, η κύρια ευθύνη των ελλήνων και γενικότερα δυτικών ηγετών δεν είναι να δοκιμάσουν να διαμορφώσουν άλλους πολιτισμούς κατ’ εικόνα και ομοίωση της Δύσης, πολλώ δε μάλλον το αντίθετο. Κύρια ευθύνη είναι να διατηρήσουν και να προστατεύσουν τα μοναδικά χαρακτηριστικά του ορθόδοξα χριστιανικού και δυτικού πολιτισμού.
Μετανάστες οι οποίοι έρχονται λαθραία στις χώρες της Ευρώπης και δεν σέβονται τις παραπάνω ιδέες γκετοποιούνται και άρα δεν επιθυμούν να ενσωματωθούν στις τοπικές κοινωνίες, με αποτέλεσμα στην καλύτερη περίπτωση να αλλοιώνουν τον πληθυσμό, αδυνατίζοντας τις ευρωπαϊκές και ορθόδοξες ιδέες και στην χειρότερη οδηγούν σε συγκρούσεις. Αυτό το αποτέλεσμα μπορεί να αποφευχθεί στο βαθμό που οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και οι λαοί έχουν τη θέληση να αναλάβουν το κόστος του περιορισμού του ρυθμού μετανάστευσης, το οποίο περιλαμβάνει το άμεσο οικονομικό κόστος μέτρων εναντίον της μετανάστευσης, το κοινωνικό κόστος της περαιτέρω αποξένωσης των υπαρχουσών κοινοτήτων μεταναστών και το πιθανότερο μακροπρόθεσμο οικονομικό κόστος της έλλειψης εργατικού δυναμικού και χαμηλότερων κατά συνέπεια ρυθμών ανάπτυξης.
Υ.Σ.1 Πέραν της εμπειρίας που βιώνουμε όλοι οι Έλληνες σήμερα, πηγή αρκετών σημείων του άρθρου αντλήθηκαν από το σύγγραμμα του Σάμιουελ Χάντινγκτον, Η σύγκρουση των πολιτισμών. Το γεγονός ότι εκδόθηκε το 1996, αποδεικνύει πόσο μπροστά από την εποχή του υπήρξε ο Χάντιγκτον και επιβεβαιώνει το mea culpa του Φουκουγιάμα όταν, λανθασμένα όπως αποδείχτηκε, μίλησε για το τέλος της ιστορίας και τον τελευταίο άνθρωπο.
Υ.Σ.2 Ερώτημα για τους πολιτικά ορθούς και δικαιωματιστές: Ο Σάμιουελ Χάντινγκτον ήταν ακροδεξιός ή συντηρητικός φιλελεύθερος;
