Γράφει ο Κοσμάς Θεοδωρίδης.
Είδαμε σε προηγούμενο άρθρο ότι η σπονδυλική στήλη του αλφαβήτου είναι το φωνηεντικό πενταγράμματο ΑΕΙΟΥ, καθώς τα σύμφωνα κατανέμονται με συγκεκριμένη αριθμητική σειρά ανα 3, 4, 5 και 6 γύρω από αυτό. Αυτή η σειρά δεν μπορεί να είναι προΐόν τυχαίας διαδικασίας και αποτελεί βασική απάντηση στο ερώτημα αν το πρωτοαλφάβητο ήταν εφεύρεση σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο. Το πρωτοαλφάβητο λοιπόν ήταν εφεύρεση, κάτι που συμφωνεί και με κάποιες από τις αρχαίες παραδόσεις που αποδίδουν σε επώνυμους εφευρέτες τη σύνθεση. Όπως έχουμε δει, το πρωτοαλφάβητο χρησιμοποιεί μερικά μόνο από τα σύμβoλα των Γραμμικών γραφών, αλλά το σύνολο των φωνηέντων. Τι θα μπορούσε να σκεφτόταν ο μυθικός Παλαμήδης ή όποιος ή όποιοι εφηύραν το αλφάβητο όταν επέλεγαν τα σύμβολα που το απάρτιζαν; Σε μια εποχή που και τα απλούστερα πράγματα θεωρούνταν ότι έχουν νόημα, ποιό θα μπορούσε να ήταν το νόημα του πενταγράμματου, αυτής της χαρακτηριστικής υπογραφής, για τον εφευρέτη του;
Για όποιον μιλάει Ελληνικά το πενταγράμματο μοιάζει να έχει ξεκάθαρο νόημα. Ακόμα και σήμερα το AEI σημαίνει “πάντα” ή “για πάντα”, κάτι που δε θα ήταν παράξενο να χρησιμοποιηθεί από τον Παλαμήδη. Το OY όμως ξενίζει, καθώς στα αρχαία Ελληνικά σημαίνει όχι, μάλιστα για να είμαι ακριβής το όχι προέρχεται επίσης από το ουχί. Γιατί να θέσει, να ορθώσει όπως γράφει ο Ευριπίδης, ο Παλαμήδης το πρωτοαλφάβητο γύρω από μια έκφραση που θα σήμαινε “όχι για πάντα”; Τι είδους καταδεσμός θα ήταν αυτός και ποιο το μήνυμά του;
Αν σκαλίσουμε λίγο κάτω από την επιφάνεια ωστόσο, θα δούμε ότι το ου δε σήμαινε πάντοτε όχι. Ανακαλύπτουμε μάλιστα, ότι σύμφωνα με τους γλωσσολόγους, το ου -και το όχι- θεωρείται πως προέρχεται από μια φράση που έχει ανασυσταθεί ως:
*ne h2oyu kwid > *ne oyu kwid > *ne ou kwid > *ne ouki > ouki > οὐκ
όπου το *h2oyu > οὐ σημαίνει ζωή και είχε την ίδια σημασία με το αγγλικό “not in this lifetime”, δηλαδή “όχι σε αυτή τη ζωή”. Υπό αυτό το πρίσμα, το πενταγράμματο ΑΕΙΟΥ δεν ταυτίζεται με το σημερινό “όχι πάντα”, αφού το “ΟΥ” σε κάποια τουλάχιστον φάση της εξελίξεως της γλώσσας σήμαινε την ζωή. Κατ΄αυτή την έννοια, μια καλύτερη προσέγγιση στο τι σήμαινε το πενταγράμματο για τον εφευρέτη του πρωτοαλφαβήτου θα ήταν το “αιώνια ζωή”.
Ακούγεται κάπως περίεργο σήμερα που όλα μοιάζουν να τρέχουν στον αστερισμό του χρυσόψαρου και να ξεχνιώνται σε μερικά λεπτά, ότι κάποιος, κάπου, κάποτε έφτιαξε έαν σημειωτικό σύστημα με αυτή τη ραχοκοκκαλιά. Ωστόσο αν πιστέψουμε τους γλωσσολόγους ο καταδεσμός του πενταγράμματος ΑΕΙΟΥ μπορεί να διαβαστεί “αιώνια ζωή” και όχι όπως τον καταλαβαίνουμε σήμερα “όχι για πάντα”. Ήταν αυτό κάποιο μήνυμα που ταξίδεψε ως τις μέρες μας ή ένας μνημονικός κανόνας; Και ήταν επινόηση του Παλαμήδους ή κάτι πιο αρχαίο που ενσωματώθηκε; Μην ξεχνάμε ότι οι Αιγαιακές γραφές είχαν ήδη μετά βεβαιότητος τις πέντε σειρές των συλλαβογραμμάτων που αντιστοιχούν στα 5 φωνήεντα ήδη από τη Γραμμική Β. Η οποία με τη σειρά της προέρχεται από τη Γραμμική Α.
Σε κάθε περίπτωση, η παράδοση μας διατηρεί την ενασχόληση με την έννοια της αιώνιας ζωής από τα δημοτικά τραγούδια έως τη θεολογία της επικρατούσας θρησκείας, οπότε δεν θα ήταν παράξενο να απασχολούσε και τους Αιγαιακούς πληθυσμούς της εποχής του Χαλκού. Για την ακρίβεια, γνωρίζουμε μετά βεβαιότητος ότι την αμέσως επόμενη περίοδο, οι συνδυασμοί γραμμάτων είχαν μυστική και υπερβατική ερμηνεία με αποκορύφωμα βεβαίως το Τετραγράμματον, το βιβλικό ‘Ονομα του Θεού. Κατά τη διάρκεια των Ελληνιστικών χρόνων δε, αυτή η γραμμή σκέψεως έλαβε τεράστιες διαστάσεις με την απόδοση νοήματος σε κάθε γράμμα χωριστά ώστε να γίνονται προβλέψεις, κάτι που συνεχίζεται ως τις μέρες μας με την αριθμολογία, τον ισοψηφισμό και βεβαίως εκτός -ή καλύτερα στις παρυφές- του Ελληνικού χώρου, τη Γεματρία ή Καμπάλα.
Δεν είναι καθόλου περίεργο μάλιστα, ότι ακριβώς αυτή η αντιστοιχία γραμμάτων και αριθμών, αλλά και η χρήση της για την αριθμολογική κατανόηση του συμπαντος και ως εργαλείο για προβλέψεις αποδίδεται σε κάποια αρχαία κείμενα στον γνωστό μας Παλαμήδη. Κι αυτό δε σταματήσε πρακτικά ποτέ από την εφεύρεση του αλφαβήτου, σε διαφορες εκδοχές του λογοκεντρισμού, είτε αναφερόμαστε στη φιλοσοφική διάσταση στο προοίμιο του Κατά Ιωάννην είτε φτάσουμε ως τον αφορισμό του Derida “il n’y a pas de hors-texte”, δεν υπάρχει κάτι εκτός του κειμένου. Οπότε αυτή η τροπή που συνδέει το αιώνιο και το θεϊκό με το λόγο και τη γραφή επανέρχεται συνεχώς στην ιστορία και μάλιστα φαίνεται ότι ήταν εκεί από την αρχή. Και είναι σημανικό να αντιληφθούμε ότι αν και σήμερα λχ η ισοψηφία και οι λοιπές δοξασίες καταδεσμών, θεωρούνται ξεπερασμένες, μαγικές ή αποκρυφιστικές, στην αρχαιότητα και σε μεγάλο μέρος της ιστορίας της ανθρωπότητος ήταν πολύ διαδεδομένες αντίληψεις.
Είναι ξεκάθαρο λοιπόν ότι το πενταγράμματο στέκει αδιάψευστος μάρτυς ότι όποιος -ή όποιοι- εφηύρε το αλφάβητο, εκτός από εκπληκτική αφαιρετική και συνθετική ικανότητα, είχε και βαθιές πνευματικές ανησυχίες. Ενσωμάτωσε εντός του μέσου γραφής ένα βαθύ σε νόημα μήνυμα που μας επιτρέπει να διαβάσουμε λίγο τη σκέψη του. Κυριολεκτικώς, το μέσο είναι το μήνυμα και για να θυμηθούμε τον αρχαίο συγγραφέα, επιτρέπει να συνομιλούμε οι ζωντανοί με τους νεκρούς. Εάν δε ήταν πράγματι η πρόθεση του να έχει το νόημα καταδεσμού το πενταγράμματο, δεν τα πήγε καθόλου άσχημα, αφού πάνω από τρεις χιλιετίες αργότερα η ζωή αυτού του οργανώματος συνεχίζεται ακάθεκτη. Και μάλιστα δεν είναι το μόνο χαρακτηριστικό που μας βοηθάει να αναζητήσουμε τη σκέψη του Παλαμήδους. Αλλά αυτό είναι θέμα για επόμενο άρθρο.
