Πριν από τρεις δεκαετίες, η Ευρώπη αποφάσισε να ανοίξει τις αγορές ενέργειας για να προωθήσει τον ανταγωνισμό, μια κίνηση που είχε ως στόχο να φέρει χαμηλότερες τιμές για τους καταναλωτές σε ολόκληρη την ήπειρο, αναφέρει το Bloomberg.
Kαθώς “τρέχει” γρήγορα το 2022, οι λογαριασμοί έχουν εκτοξευθεί, ενώ οι κάποτε σταθερές επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας παλεύουν να κρατηθούν όρθιες. Ως αποτέλεσμα, οι κυβερνήσεις συνειδητοποιούν ότι δεν μπορούν να αφήσουν την ενεργειακή ασφάλεια αποκλειστικά στα χέρια των αγορών. Το Βερολίνο βρίσκεται σε συζητήσεις για τη διάσωση της Uniper SE, η Γαλλία εξετάζει το ενδεχόμενο εθνικοποίησης της Electricite de France SA, ενώ η Βρετανία έθεσε υπό τον έλεγχό της τον πάροχο φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας Bulb Energy Ltd.
“Αυτή είναι μόνο η αρχή της αυξανόμενης κυβερνητικής παρέμβασης στις αγορές”, δήλωσε η Leslie Palti-Guzman, πρόεδρος της συμβουλευτικής εταιρείας Gas Vista LLC με έδρα τη Νέα Υόρκη.
Οι υποκείμενες αιτίες για κάθε διάσωση μπορεί να διαφέρουν, αλλά όλες έχουν τις ρίζες τους σε μια απλή αλήθεια: δεν υπάρχει πλέον αρκετή ενέργεια για όλους. Η Ρωσία περιορίζει σημαντικά τις προμήθειες στην Ευρώπη, ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν παλεύει με έναν γερασμένο στόλο πυρηνικών αντιδραστήρων και η έλλειψη ρυθμιστικής εποπτείας σήμαινε ότι οι βρετανικοί πάροχοι φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας πωλούσαν φθηνή ενέργεια χωρίς να εξετάζουν την επιστροφή ενός υπερκυκλώματος εμπορευμάτων που έφερε υψηλές τιμές.
Και τα πράγματα θα μπορούσαν να γίνουν ακόμη χειρότερα. Με την πάροδο των ετών, η Ευρώπη έγινε όλο και πιο εξαρτημένη από το ρωσικό φυσικό αέριο, το οποίο ο πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν έχει τώρα οπλίσει ως απάντηση στην παγκόσμια αντίδραση στην εισβολή του στη γειτονική Ουκρανία. Η Gazprom περιορίζει τις εξαγωγές μέσω όλων των μεγάλων αγωγών προς την Ευρώπη, περιπλέκοντας τις προσπάθειες της ηπείρου να αποθηκεύσει αρκετό αέριο ενόψει της χειμερινής περιόδου θέρμανσης.
Οι τιμές του φυσικού αερίου στην Ολλανδία, ένα ευρωπαϊκό σημείο αναφοράς, είναι ήδη οκτώ φορές υψηλότερες από το κανονικό, και οι συναλλαγές ηλεκτρικής ενέργειας σηματοδοτούν ότι η κρίση μπορεί να διαρκέσει μέχρι το επόμενο έτος. Η ηλεκτρική ενέργεια για παράδοση το 2023 αλλάζει χέρια σε τιμές έξι φορές υψηλότερες από το μέσο όρο 5 ετών στη Γερμανία, τη μεγαλύτερη αγορά της Ευρώπης.
Αυτό ανεβάζει το κόστος όχι μόνο για τους καταναλωτές, αλλά και για τις ενεργοβόρες βιομηχανίες, από τους φούρνους χάλυβα και τα χυτήρια μετάλλων μέχρι τα εργοστάσια τσιμέντου και τα χημικά εργοστάσια.
“Υπάρχει ένα όριο στο πόσο μπορεί να διατηρηθεί αυτή η κατάσταση, η αγορά δεν θα ισορροπήσει μόνη της μέχρι το 2024”, δήλωσε ο Gergely Molnar, ενεργειακός αναλυτής του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας. “Μέχρι τότε, αυτές οι οικονομικές εντάσεις θα είναι σε ισχύ”.
Οι διαφαινόμενες συμφορήσεις και η εκτίναξη των τιμών ωθούν τις κυβερνήσεις να παρέμβουν. Η Ευρώπη έχει διατάξει τις χώρες να αναπληρώσουν τους χώρους αποθήκευσης και έθνη όπως η Αυστρία και η Γερμανία πληρώνουν ακριβά δολάρια για να αποθηκεύσουν φυσικό αέριο στους αποθηκευτικούς τους χώρους.
Η γερμανική κυβέρνηση μοιράζει εφάπαξ πληρωμές στα νοικοκυριά αυτόν τον μήνα για να απαλύνει το πλήγμα από τους λογαριασμούς ενέργειας που ο υπουργός Οικονομίας Ρόμπερτ Χάμπεκ χαρακτήρισε “πικρά νέα” για τους καταναλωτές. Η Γαλλία σχεδιάζει να διπλασιάσει τα 25 δισεκατομμύρια ευρώ σε δαπάνες και φορολογικές περικοπές που έχει ήδη προβλέψει για να προστατεύσει τους καταναλωτές και τις επιχειρήσεις από την εκτίναξη του ενεργειακού κόστους.
Η Ιταλία πρόκειται να δαπανήσει σχεδόν 40 δισεκατομμύρια ευρώ για την επιδότηση των λογαριασμών ενέργειας για τους καταναλωτές, ενώ το Ηνωμένο Βασίλειο έβαλε περίπου 37 δισεκατομμύρια λίρες (44,7 δισεκατομμύρια δολάρια) για να απαλύνει τον αντίκτυπο στους καταναλωτές. Μόνο η κρατικοποίηση της Bulb θα κοστίσει στους καταναλωτές περίπου 2,2 δισεκατομμύρια λίρες.
Στην Τσεχική Δημοκρατία, η κρατικά ελεγχόμενη εταιρεία κοινής ωφέλειας CEZ βρίσκεται σε συζητήσεις με την κυβέρνηση σχετικά με μέτρα που θα μπορούσαν να προστατεύσουν τη ρευστότητα σε ακραία γεγονότα, όπως η διακοπή της παροχής φυσικού αερίου από τη Ρωσία. Συνολικά, ορισμένοι αναλυτές εκτιμούν ότι τα ευρύτατα διεθνή πακέτα στήριξης για τους καταναλωτές θα φτάσουν τα 100 δισεκατομμύρια ευρώ σε συνολική βοήθεια.
“Το γεγονός ότι οι κυβερνήσεις αναγκάζονται όλο και περισσότερο να διασώζουν τις ενεργειακές εταιρείες αποτελεί ένδειξη της αποτυχίας τους να εξετάσουν τον αντίκτυπο των κλυδωνισμών των τιμών στις πολιτικές τους”, δήλωσε η Kathryn Porter, σύμβουλος που έχει εργαστεί για την Centrica Plc και την EDF Trading. “Πρόκειται για μια σοβαρή παράλειψη που θα επιβαρύνει το ήδη υψηλό κόστος που αντιμετωπίζουν οι καταναλωτές”.
Πέρα από την απλή οικονομική βοήθεια, η Γερμανία έχει ενισχύσει τις εξουσίες της για τη σταθεροποίηση των ενεργειακών αγορών. Ένας νόμος που ψηφίστηκε τον Μάιο έδωσε στην κυβέρνηση τη δυνατότητα να κατάσχει κρίσιμες ενεργειακές υποδομές σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης. Ο Χάμπεκ δήλωσε ότι τέτοιες “δραματικές” εξουσίες ήταν απαραίτητες για να αντιμετωπιστεί η χρήση της ενέργειας από τη Ρωσία για αντίποινα κατά της Ευρώπης για τις κυρώσεις λόγω του πολέμου στην Ουκρανία.
Τα μέτρα που βρίσκονται ήδη στο τραπέζι περιλαμβάνουν τη διάσωση επιχειρήσεων κοινής ωφέλειας, ανώτατα όρια τιμών στο φυσικό αέριο και το υγροποιημένο φυσικό αέριο, καθώς και επιδοτήσεις για την προστασία της αγοραστικής δύναμης των πολιτών.
Πριν από μια γενιά, οι ευρωπαϊκές αγορές ενέργειας κυριαρχούνταν από μονοπώλια που έδιναν στους καταναλωτές λίγες επιλογές. Μόλις το 1996 η Ευρωπαϊκή Ένωση αποφάσισε να ανοίξει σταδιακά τις αγορές, καθώς οι κυβερνητικές πολιτικές επηρεάστηκαν περισσότερο από την πεποίθηση ότι ο περισσότερος ανταγωνισμός θα ενίσχυε την ασφάλεια του εφοδιασμού, θα μείωνε το κόστος και θα αντιμετώπιζε την ενεργειακή φτώχεια.
Αυτή η πρόβλεψη δεν εξελίχθηκε ακριβώς όπως είχε προγραμματιστεί. Με την πάροδο των ετών, η Γερμανία εξαρτιόταν όλο και περισσότερο από το ρωσικό φυσικό αέριο, γεγονός που επιδεινώθηκε περαιτέρω από την απόφασή της να κλείσει όλους τους πυρηνικούς σταθμούς της. Η Βρετανία ήταν εξαιρετικά επιεικής στις άδειές της για τη δημιουργία ενός προμηθευτή ενέργειας, οδηγώντας σε μια χαοτική αγορά που είχε ως αποτέλεσμα να καταρρεύσουν περισσότερες από 20 εταιρείες μόνο τον περασμένο χρόνο.
Η Γαλλία παρέμεινε σε μεγάλο βαθμό εξαρτημένη από την EDF, στην οποία κατέχει ήδη το 84%, και τώρα παλεύει με ελαττωματικούς αντιδραστήρες που μετατρέπουν ολοένα και περισσότερο τη χώρα -γνωστή για τον εφοδιασμό των ευρωπαίων γειτόνων της με πλεόνασμα πυρηνικής ηλεκτρικής ενέργειας- σε εισαγωγέα ενέργειας. Στην Ανατολική Ευρώπη, πολλές χώρες συνεχίζουν να εξαρτώνται από το φυσικό αέριο από τη Ρωσία, δίνοντας στον Πούτιν τη δυνατότητα να επηρεάσει ορισμένα από τα κράτη του πρώην σοβιετικού μπλοκ.
Η Ευρώπη πληρώνει τώρα ένα βαρύ τίμημα για την ψευδή αίσθηση πολιτικής ασφάλειας που είχε μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, η οποία την άφησε τόσο εξαρτημένη από τη διαλείπουσα παραγωγή ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και τη ρωσική παροχή φυσικού αερίου που πίστευε ότι εμπιστευόταν. Η Γερμανία αναγκάστηκε να κατασχέσει και να διασώσει μια πρώην μονάδα της Gazprom, καθώς κατείχε περίπου το 20% της αποθηκευτικής ικανότητας της χώρας και την Wingas GmbH, βασικό προμηθευτή επιχειρήσεων.
Η Uniper βρίσκεται σε δεινή θέση, καθώς λαμβάνει μόνο το 40% περίπου των παραγγελιών ρωσικού φυσικού αερίου, κάτι που σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των αναλυτών κοστίζει στην εταιρεία περίπου 30 εκατομμύρια δολάρια την ημέρα. Ως αποτέλεσμα, η εταιρεία δήλωσε στις 29 Ιουνίου ότι συζητά πιθανή αύξηση των δανείων με κρατική εγγύηση ή ακόμη και επενδύσεις σε μετοχές για την εξασφάλιση ρευστότητας.
Άλλες εταιρείες μπορεί σύντομα να βρεθούν σε παρόμοια δύσκολη θέση. Οι οίκοι εμπορίας ενέργειας, για παράδειγμα, αναγκάζονται επίσης να αντικαταστήσουν τα συμβόλαια με τη Ρωσία, γεγονός που συχνά αποτελεί μια δαπανηρή εκκαθάριση των υφιστάμενων συμφωνιών.
“Φοβόμαστε ένα αλυσιδωτό αποτέλεσμα στη βιομηχανία”, δήλωσε ο Timm Kehler, πρόεδρος της γερμανικής ομάδας πίεσης της βιομηχανίας φυσικού αερίου Zukunft Gas. “Το κράτος θα πρέπει να παρέμβει για να το υποστηρίξει”.
Στη Γαλλία, η οικονομική κατάσταση της EDF συνέχισε να επιδεινώνεται, ακόμη και μετά την εισφορά 2,7 δισεκατομμυρίων ευρώ από την κυβέρνηση τον Απρίλιο στο πλαίσιο αύξησης κεφαλαίου ύψους 3,2 δισεκατομμυρίων ευρώ. Ο διευθύνων σύμβουλος Jean-Bernard Levy προτρέπει την κυβέρνηση να κρατικοποιήσει την εταιρεία το συντομότερο δυνατό, σύμφωνα με πρόσωπο που γνωρίζει τις συζητήσεις.
Εκπρόσωπος της EDF αρνήθηκε να σχολιάσει ενδεχόμενη ανάγκη εθνικοποίησης, ενώ δήλωσε ότι η εταιρεία χρειάζεται “ορατότητα για να μπορέσει να συνεχίσει την επένδυσή της” για την ενεργειακή μετάβαση της χώρας.
Οι κυβερνήσεις φτάνουν στο σημείο να σχεδιάζουν τη φορολόγηση των ενεργειακών εταιρειών για τα κέρδη τους. Η Ισπανία και η Πορτογαλία έθεσαν ανώτατο όριο στην τιμή του φυσικού αερίου που χρησιμοποιείται για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, ενώ η Βρετανία εξετάζει το ενδεχόμενο να αποσυνδέσει τις αγορές ηλεκτρικής ενέργειας από το κόστος του φυσικού αερίου. Κατά τη διάρκεια συνάντησης των ηγετών της Ομάδας των Επτά στη Γερμανία το περασμένο Σαββατοκύριακο, ο Μακρόν χαρακτήρισε “παράλογο” τον τρόπο με τον οποίο καθορίζονται οι τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας και απαίτησε μεταρρύθμιση της αγοράς.
“Μπορεί να μην φτάσουμε ακριβώς σε εθνικοποιήσεις, αλλά δεν θα απέκλεια το ενδεχόμενο οι κυβερνήσεις να αποκτήσουν σημαντικά μερίδια σε ορισμένες εταιρείες, ειδικά αν αυτές οι τιμές συνεχίσουν για ένα ή δύο χρόνια ακόμη”, δήλωσε ο Τζόναθαν Στερν, ερευνητής στο Ινστιτούτο Ενεργειακών Μελετών της Οξφόρδης.
