Όταν μιλάμε για το παρελθόν το κάνουμε σαν να ζούμε ένα διαρκές παρόν, γιατί σχεδόν ό,τι σημαντικό λέμε το λέμε για να δικαιώσουμε τους εαυτούς μας για τις επιλογές που υλοποιούμε στο παρόν. Μας αρέσει, δηλαδή, να ’χουμε δίκιο, κι έτσι φροντίζουμε να προσαρμόζουμε το αφήγημα του παρελθόντος πάνω στα μέτρα μας στο παρόν.
Ακούγεται περίεργο, αλλ’ η εμπειρία που έχουμε απ’ το παρελθόν δεν ειν’ το ίδιο το παρελθόν: ειν’ ένα απόσταγμα όσων έχουν απομείνει μέσα μας σχετικά με το παρελθόν, και μάλιστα δεν είναι καν απόσταγμα των ίδιων των γεγονότων αλλά των αντιλήψεων που διαμορφώσαμε τότε για τη συναισθηματική στάση που κρατήσαμε απέναντι σε κάποια γεγονότα που κάπως μας άγγιξαν. Για να το πω αλλιώς, δεν είναι τα ίδια τα πράγματα, αλλά νοητικές αναπαραστάσεις των πραγμάτων όπως τα βιώσαμε συναισθηματικά.
Αυτό σημαίνει με τη σειρά του πως σε γενικές γραμμές τις διδαγμένες προκαταλήψεις που είχαμε τότε όταν ατενίζαμε στρεβλά τα γεγονότα ο εγκέφαλός μας τις διατηρεί ενισχυμένες με αυτές τις συναισθηματικά φορτισμένες αναπαραστάσεις που απομένουν μέσα στις αναμνήσεις μας για το παρελθόν, και όπως βλέπαμε τότε τα πράγματα εξακολουθούμε να τα βλέπουμε και τώρα, όμως τώρα νομίζουμε πως διαθέτουμε κι ατράνταχτα δήθεν τεκμήρια προκειμένου να εξακολουθήσουμε να υποστηρίζουμε τις πλάνες μας.
Η αμερόληπτη τεκμηρίωση που προκύπτει απ’ την ιστορική έρευνα φανερώνει πως κάθε φορά που λέτε «αυτός ήταν ο χειρότερος όλων των εποχών» είναι ωφελιμότερο να λέτε «αυτός ήταν ο χειρότερος μέχρι τώρα», γιατί τελικά το μέλλον δεν είναι τόσο άδηλο όσο νομίζουμε: μας έχουν δώσει όλοι τους δείγματα στο παρελθόν για το μέλλον που μας περιμένει αν μπλέξουμε μαζί τους.
Και για κάτι τέτοιο δική μας θα ειν’ η ευθύνη, όπως αρνούμαστε πως ήταν και στο παρελθόν, και πως είναι καί στο παρόν. Αυτός ο κύκλος της πλάνης θα σπάσει εάν αποφασίσουμε ν’ αλλάξουμε και να δούμε τα πράγματα όπως έχουν, κι όχι όπως θα θέλαμε να έχουν. Δεν είναι τόσο απλό, δεν είναι τόσο εύκολο, όμως τί άλλωστε είναι απλό και εύκολο;
