Μεταγλωσσία, το (περίπου) τέλος της Αυτοκρατορικής Ελληνικής

2073

Γράφει ο Κοσμάς Θεοδωρίδης.

Στο βιβλίο του Νικόλας Οστλερ «Αυτοκρατορίες του Λόγου» (Empires of the Word) το κεφάλαιο για τα Ελληνικά επιγράφεται «3000 χρόνια σολιψισμού». Εκτός από την μαλλον περιφρονητική διατύπωση  του τίτλου που είναι και πολύ της μοδός,  το συμπέρασμα του είναι ότι τα Ελληνικά τελείωσαν με την Άλωση του 1453. Προφανώς βεβαίως δεν είναι έτσι, αφού ακόμη και αυτο το κείμενο γράφεται σε κάποια μορφή Ελληνικών.

Όμως ο συγγραφέας, μαθητής του Τσόμσκι, άθελα του παραπέμπει σε μια ενδιαφέρουσα και πολύ λίγο μελετημένη παράμετρο της Ελληνικής γλώσσης. Τα Ελληνικά δεν υπήρξαν μόνο μια γλωσσική αυτοκρατορία, υπήρξαν αυτοκρατορική γλώσσα για χιλιετίες κάτι που θεωρείται και το μυστικό της διαχρονικής  διατηρήσεως και αμοιβαίας κατανοήσεως τους μεταξύ συγγραφέων και αναγνωστών σε εξαιρετικό βαθμό διαμέσου των χιλιετιών. Πράγματι ένας αναγνώστης μέσης και υψηλής μορφώσεως ακόμα και του πρώτου μισού του 20ου αιώνος μπορούσε πρακτικώς να διαβάσει και να καταλάβει το σώμα της Ελληνικής Γραμματείας από τα πρώτα της ήδη κείμενα. Αυτό άλλωστε ήταν και το βασικό κριτήριο μορφώσεως. Αυτή η Ελληνική Αυτοκρατορία του Λόγου έφτασε σε πολύ δραματικές καμπές σε διάφορες φάσεις της Ιστορίας του Ελληνισμού. Ωστόσο ο ισχυρισμός ότι τελείωσε με την Άλωση απλώς δεν ισχύει. Ακόμα κι όταν το τελευταίο απομεινάρι της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας έπεσε στους Τούρκους το 1479 στα βουνά του Πόντου, η Αλεξανδρινή Αυτοκρατορική γλώσσα συνέχισε, ως επίσημη γλώσσα αυτού του περίφημου κράτους εν κράτει, του εκκλησιαστικού Ρουμ Μιλλέτ. Και, όπως έχουμε ξαναπεί, συνεχίζει στα εκτός σημερινής Ελλάδος πατριαρχικά εκκλησιαστικά οχυρά και εντός ως λειτουργική γλώσσα, για πόσο ακομα βεβαιως δεν ξέρω. 

Κι αν το σκεφτείτε δεν είναι τυχαίο που η Αλεξανδρινή -με κάποιες ποικιλίες της- υπήρξε επίσημη γλώσσα του νεοσύστατου κράτους και μεγάλων τμημάτων της κοινωνίας, που προέκυψε από την Παλιγγενεσία του 1821. Διότι, ήταν η Αλεξανδρινή, η γλώσσα της εκκλησίας που συνείχε τον Ελληνισμό, όχι ο κατασυκοφαντημένος νεολογισμός του Κοραή, η «καθαρεύουσα». Τώρα θα μου πείτε, δεν είναι πια. Πράγματι, σα σήμερα πριν 46 έτη η Ελληνική Αυτοκρατορία του Λόγου έφτασε σε μια απότομη ρήξη με την επιβολή της κνε, της Κρατικής Νέας Ελληνικής (ενδωνυμιο κνε – με πεζά για να μη συγχέεται με την ομώνυμη μεγαλογράμματη πολιτική οργάνωση). Κι εδώ είναι το εξαιρετικώς ενδιαφέρον.

 

Εικόνα 1. Το ενδωνυμικό της γλώσσας, Κρατικής ή Κοινής Νέας Ελληνικής,  που επεβλήθη το 1976 είναι συνώνυμο πολιτικής οργανώσεως, εδώ από το βικιλεξικό, όποτε το γράφω με πεζά για να ξεχωρίζει.

 Με απασχολεί χρόνια το ερώτημα πώς στο καλό φτάσαμε να εγκαταλείψουμε μια γλώσσα με υψηλές δυνατότητες εκφράσεως, παγκόσμια εμβέλεια, διεθνές κύρος και προβολή, μια πλατφόρμα που επέτρεπε στους χρήστες της να περιπλανώνται στην Αυτοκρατορία του Λόγου 4 χιλιετιών, για μια άλλη καθαρά κατασκευασμένη ξεκάθαρα για εσωτερική κατανάλωση, η οποία εξ αρχής μάλιστα δήλωνε έτοιμη να εποικιστεί και κυριαρχηθεί από ξένες γλώσσες, το γνωστό φαινόμενο του λαλακισμού. Και όσο περισσότερο το μελετώ και το σκέφτομαι,  νομίζω ότι μια λύση του αινίγματος της Μεταγλωσσίας του 1976 βρίσκεται ακριβώς στο ξεκαθάρισμα του ζητήματος της Αυτοκρατορίας. 

Το ότι η γλώσσα είναι πρωτίστως πολιτικό θέμα δεν είναι βεβαίως καινούργιο. Ήδη ο Ζαμπέλιος γράφει οξυδερκέστατα: «Τάχα, το ζήτημα περί γλώσσης ήτο μοναχώς φιλολογικόν; Πολλού γε και δει, ήτο προσέτι, και ίσως κατά μείζονα λόγον, πολιτικόν.» Όμως νομιζω ότι καμία πολιτική ή άλλη παράμετρος δε φωτίζει τόσο τα γεγονότα περί τη γλώσσα όσο οι απόψεις των εμπλεκομένων για την Ελληνική Αυτοκρατορία ή υπέρ της «μικράς πλην εντίμου Ελλάδος». Ούτε ο κλασικός άξονας αριστεράς – δεξιάς, ούτε το φάσμα συντηρητικών – ριζοσπαστών, ούτε προφανώς η παράμετρος φιλελευθερισμού – αυταρχισμού. 

Η μεγάλη κρίση της Αλεξανδρινής ξεκίνησε στη δραματική διάψευση του οράματος της Ελληνικής Αυτοκρατορίας στις στάχτες της Σμύρνης του 1922 και ολοκληρώθηκε, καθόλου τυχαία στα αποκαΐδια της Κύπρου του 1974. Από την εποχή του Ατταριγια των Χετταιων, κάποιου ενδεχομενως δικού μας Ατρέως, οταν και εποικίστηκε μαζικά, η Κύπρος ήταν κομβικός τόπος προβολής ισχύος για τον Ελληνισμό και τις Αιγαιακές αυτοκρατορίες του.  Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι η Μεταγλωσσία ακολούθησε λίγο μετά την Κυπριακή τραγωδία, ούτε ότι οι πρωταγωνιστές της,  ήσαν πρωταγωνιστές του χειρισμού του Κυπριακού. Και δεν υπάρχει τραγικότερη φιγούρα που να ενσαρκώνει τη μεταστροφή από τον Αυτοκρατορικό Ελληνισμό της Ενώσεως στα χρόνια πριν την Ανεξαρτησία της μεγαλονήσου, στην μικρή, αλλά υπό τον έλεγχο του με τη βοήθεια ξένων δυνάμεων Κύπρο, από τον Μακάριο όταν κατήγγειλε από το βήμα του ΟΗΕ την Ελλάδα για… εισβολή, λίγο μετά το επαίσχυντο πραξικόπημα και λίγο πριν τον Αττίλα. Σε λίγα μόνο χρόνια εγκατέλειψε το όραμα και τη γλώσσα της Ελληνικής Αυτοκρατορίας για μια μικρή ηγεμονία, ας μη γελιόμαστε, υπό την επιρροή και με τη βοήθεια των ελεγχόμενων δυνάμεων υπό της πάλαι ποτέ Τρίτης Ρώμης. Μια απλή ματιά στους λόγους του και το πως αλλάζει η γλώσσα τους, θα σας πείσει. 

Εικόνα 2. Η γλώσσα που επεβλήθη στον κρατικό μηχανισμό βασίστηκε στην Κρατική Γραμματική του Τριανταφυλλίδη  του 1941-42.

Το ζήτημα προφανώς χωράει πολλή περαιτέρω συζήτηση, ωστόσο είναι προφανές ότι στη Μεταγλωσσία,  το παιχνίδι χάθηκε για τους Αυτοκρατορικούς των μεγάλων οραμάτων για τον Ελληνισμό και κερδήθηκε για τους Αλλοκρατορικούς και Ετεροκρατορικούς που έβλεπαν περισσότερο  την χώρα μικρή, περιφερειακή και αναπόφευκτα εξαρτημένη  δύναμη. Οι μεν ονειρεύονταν αυτονομία, αυτοδυναμία και εγχώρια παραγωγή προϊόντων, πολιτισμού και λόγου, οι δε προτιμούσαν τον λιγότερο απαιτητικό ρόλο του ανήκειν σε μεγαλύτερο βαθμό σε σφαίρες επιρροής άλλων δυνάμεων με τους απαραίτητους συμβιβασμούς και διαμορφώσεις κυρίως εισαγωγικού και καταναλωτικού χαρακτήρος. Οι πρώτοι φαντασιώνονταν με ρομαντισμό εκ νέου  υπερτοπική ή και οικουμενική λάμψη, πρωταγωνιστικούς ρόλους και δημιουργικότητα,  οι δε προσανατολίζονταν περισσότερο  τον πραγματισμό της  πελατειακού τύπου ροής παραστατικού χρήματος (fiat currency) προς τα υποστηρικτικά τους στρώματα και γραφειοκρατικής μορφής  δομές.  Και σήμερα, καθώς την αποψινή Ουαλπυργεία νύκτα η κνε θα εορτάσει τα 46α της γενέθλια, ας συλλογιστούμε.  μήπως δεν είναι τυχαίο που ύστερα από  τη Μεταγλωσσία,  η χώρα εξελίσσεται σε ακριβώς αυτό. 

Από την άλλη παραθέτω ως κατακλείδα στην ίσως μελαγχολική καταγραφή της σημερινής  πραγματικότητος, μια επίσης ξεκάθαρη πραγματικότητα: ότι στις τέσσερις χιλιετίες που γράφονται τα Ελληνικά βρεθήκαμε πολλές φορές σε τέτοια θέση και πολύ χειρότερη και όταν ήρθε το πλήρωμα του χρόνου, ο Έλλην Λόγος αναστήθηκε. Όταν ο Ελληνισμός δε βρίσκεται σε περίοδο ακμής, μπορείς τουλάχιστον να ελπίζεις με βάση την ιστορία μας, ότι θα ξαναβρεθεί.